Ανδρέας Χ. Ζούλας. Η δημοσιογραφία οδηγεί και στην ομορφιά της ενιαίας ελληνικής γλώσσας. Απόδειξη, οι μεταφράσεις του Αισχύλου, πέρυσι, και του Σοφοκλή, τώρα.Tης Eλενης Mπιστικα
Σήμερα Κυριακή θα ασχοληθούμε με τη διαχρονική επικαιρότητα της ομορφιάς της ελληνικής γλώσσας από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα, με αφορμή μια ακόμη νέα έκδοση των επτά σωζόμενων τραγωδιών του Σοφοκλή, σε μετάφραση του Ανδρέα Χ. Ζούλα και χορηγό έκδοσης το Ιδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου. Επιτρέψτε να αρχίσουμε με απάντηση σε ερώτημα, που ήλθε σε μορφή γράμματος:
«Ανοιχτό Γράμμα» από τον Ανδρέα Χ. Ζούλα
«Με ρώτησες και πέρυσι, καλή μου Ελένη, όταν είχες την καλοσύνη να γράψεις για την έκδοση του έργου “Αισχύλου Τραγωδίαι” σε μετάφρασή μου, “γιατί μεταφράζω αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες”. Και σου απάντησα ότι δεν υπάρχει “γιατί”. Είναι αυτονόητο. Το ίδιο απαντώ και τώρα. Αισθάνομαι την ανάγκη να μεταφράζω έργα της κλασικής μας δραματουργίας στη σημερινή σύγχρονη καθομιλουμένη γλώσσα μας. Οχι για να γεμίζω τις ώρες μου, αλλά γιατί τα έργα αυτά μου γεμίζουν τη ζωή διαμορφώνοντας την ψυχή μου. Είναι το τεράστιο κέρδος μου αυτή η απόλυτη ομορφιά. Και αυτό το κέρδος θέλω να το μοιραστώ, ελπίζοντας ότι την ομορφιά αυτή θα την νιώσει και όποιος έρθει σε επαφή με τα έργα αυτά, μέσω των μεταφράσεών μου».
Θεώρησα υποχρέωσή μου να μοιραστώ με τους αναγνώστες μου αυτό «το αυτονόητο», όντας για χρόνια φίλη και συνάδελφος των Ζουλαίων, του Στάμου Ζούλα, του Οδυσσέα, που τον χάσαμε πρόωρα, του Ανδρέα Ζούλα, που ξεκινήσαμε, σχεδόν όλοι μαζί, τη δημοσιογραφία στης Σωκράτους τα μέρη, και που τώρα ο γιος –και ανιψιός– Κωνσταντίνος Ζούλας διαπρέπει και στη δημοσιογραφία, με θέα στον Σαρωνικό, από το παράθυρο της «Κ», και στο «γυαλί» της ΕΡΤ-ΝΕΤ, όπως άλλωστε και ο πατέρας του Στάμος.
Ολοι οι Ζούλα –με ρίζα καταγωγής, και πατρικό σπίτι πάντα στον Αστακό Αιτωλοακαρνανίας– καταπιάνονται με τα δυσκολότερα θέματα και θεωρούν «αυτονόητο» να τα φέρουν εις πέρας άρτια, σωστά και καλογραμμένα στην ωραία μας γλώσσα, τη δημοσιογραφική. Τον κόπο, την έρευνα, τη μελέτη, τις ώρες και μέρες που θα τους πάρει το ρεπορτάζ, το άρθρο, δεν το μετρούν. Μόνον την ικανοποίηση της ομορφιάς, αυτής που γεμίζει όχι τις ώρες, αλλά την ψυχή. Αυτό που λέμε «το δημοσιογραφικό μεράκι» υπάρχει, ζει ακόμη. Και να που, πέρυσι, η μετάφραση του έργου του Αισχύλου, και τώρα του Σοφοκλή, αποκαλύπτει πως υπάρχει και το μεταφραστικό «μεράκι», ο σεβασμός στο αρχαίο κείμενο και η υποχρέωση να δοθεί στη γλώσσα που μιλάμε, για να το πλησιάσουν και οι μαθητές με περισσότερη αγάπη, να ανοίξουν μέσα από το σχολικό βιβλίο ένα δικό τους «παράθυρο στην ομορφιά». Μετά την εξήγηση, γιατί δίνουμε εδώ την απάντηση του Ανδρέα Ζούλα σε αυτό το «γιατί», η συνέχεια πάλι με τις δικές του επισημάνσεις.
«Οι περιορισμοί που ελευθερώνουν»
Και στις τραγωδίες του Σοφοκλή επεδίωξε και πέτυχε τον στόχο της ισοσυλλαβίας, τη μεταφραστική δηλαδή μέθοδο που εφήρμοσε στις τραγωδίες του Αισχύλου. Οι μεταφράσεις του έχουν απόλυτη αντιστοιχία στίχων, αλλά και ισοσυλλαβία. Που σημαίνει ότι κάθε στίχος της μετάφρασης έχει τόσες συλλαβές όσες και ο μεταφραζόμενος στίχος του αρχαίου κειμένου. Τα δύο κείμενα έρχονται σε μια «ποσοτική εγγύτητα» που, με τη σειρά της, «υποχρεώνει» τον μεταφραστή να συμπυκνώσει τη γλώσσα. Και αυτοί οι περιορισμοί του μεταφραστή οδηγούν τελικά στην απελευθέρωση της ίδιας της γλώσσας που αποδίδει έννοιες και λέξεις με λιτότητα και επιγραμματικότητα. Γιατί, κι αυτό είναι ένα άλλο «αυτονόητο» θαύμα: η γλώσσα του πρωτοτύπου και η γλώσσα της μετάφρασης δεν είναι δύο διαφορετικές γλώσσες, αλλά δύο μορφές της μιας και ενιαίας γλώσσας που, παρά τη διαφορά των 2.500 χρόνων, ελάχιστα διαφέρουν. «Και πρέπει να πω –τονίζει ο Ανδρέας Ζούλας– ότι ο αρχαίος στίχος είναι τολμηρότατος, πρωτοποριακός και σύγχρονος. Τα κείμενα που μεταφράζω δεν είναι γραπτός λόγος. Είναι γραμμένος προφορικός λόγος θεατρικής δράσης και όχι απαγγελίας, κατά τον αριστοτελικό ορισμό της τραγωδίας. Τέτοιας υφής, δομής και δυναμικής στίχος δεν μπορεί –κατά τη δική μου αντίληψη και αισθητική– να μεταφραστεί και να αποδοθεί παρά μόνον με την ισοσυλλαβία. Και αυτό θα επιδιώξω και σε κάθε προσεχή μεταφραστική μου δουλειά».
Τώρα που εκμαιεύσαμε ότι σειρά ίσως έχουν ο Ευριπίδης, ο Αριστοφάνης, οι ιστορικοί, η προσοχή στρέφεται στα επτά βιβλία που ήρθαν μέσα στην κομψή τους κόκκινη θήκη, με διπλό εξώφυλλο για να προσθέσουν το δικό τους ειδικό βάρος στις γνώσεις μιας δημοσιογραφικής βιβλιοθήκης.
«Αντιγόνη», «Τραχίνιαι», «Ηλέκτρα», «Αίας», «Φιλοκτήτης», «Οιδίπους Τύραννος» «Οιδίπους επί Κολωνώ – τα επτά αποκτήματα που αποτελούν το έργο «Σοφοκλέους Τραγωδίαι» σε μετάφραση Ανδρέα Χ. Ζούλα, Αθήνα 2008. Εκτός από τον Αισχύλο, έχει μεταφράσει ήδη «Βάκχαι» Ευριπίδου και Αριστοφάνους «Λυσιστράτη». Η έκδοση, όπως και του Αισχύλου, πραγματοποιήθηκε με επιχορήγηση του ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου. Χορηγός Επικοινωνίας είναι η ΕΡΤ-ΝΕΤ και η παρουσίαση θα γίνει την Τετάρτη 26 Νοεμβρίου, ώρα 12 μεσημέρι, στη Στοά του Βιβλίου, Πεσμαζόγλου 5 και Σταδίου. Για το έργο θα μιλήσουν ο καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μανώλης Μικρογιαννάκης και οι φιλόλογοι κ. Λαοκράτης Βάσσης και Σαράντος Καργάκος, με συντονιστή τον δημοσιογράφο κ. Γιάννη Τζαννετάκο. Και όλους εμάς που μοιραζόμαστε την ομορφιά των κειμένων του Σοφοκλή μαζί με τον μεταφραστή, ενώ κρατάμε, καταδική μας, και της οικογενείας του, την περηφάνια μας που τον έχουμε φίλο και συνάδελφο. Για να χαρούμε την ισοσυλλαβία της μετάφρασης, κλείνουμε αυτή την πρώτη δημοσιογραφική παρουσίαση με την περίφημη ρήση - απάντηση της Αντιγόνης στον Κρέοντα:
«Ούτοι συνέχθειν, αλλά συμφιλείν έφυν... Οχι να μισώ, μα ν’ αγαπώ πλάστηκα».
No comments:
Post a Comment