ΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΝΤΩΝΗΣ ΙΟΡΔΑΝΟΓΛΟΥ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: LES MEYERS
Πώς να χωρέσουν όλα τα Ζαγοροχώρια σε ένα αφιέρωμα; Γι' αυτό κάναμε μια βόλτα σε μερικά από αυτά που αγαπάμε πολύ και είναι κάπως απείραχτα ακόμη από τη φρενήρη ανάπτυξη των άλλων χωριών του Ζαγοριού. Πήγαμε, είδαμε και γυρίσαμε μαγεμένοι!
ΣΤΗ ΡΕΜΑΤΙΑ ΚΑΝΕΙ ΖΕΣΤΗ ΑΚΟΜΗ. Και μυρίζει υγρασία και βλάστηση: πουρνάρι, φράξο, γραβιά, σφεντάμι, κρανιά, φροξυλιά, κέδρο, μούρτσινο. Στεκόμαστε πάνω από τα δυο γεφύρια της Μεζαριάς. Χαράδρα είναι η Μεζαριά και χωρίζει το χωριό Βραδέτο από τον υπόλοιπο κόσμο του Ζαγοριού. Μπροστά και πάνω από το κεφάλι μας κρέμεται η περίφημη Σκάλα του Βραδέτου, ένα απόκρημνο φιδίσιο μονοπάτι που αποτελεί ύμνο στην τοπική αρχιτεκτονική και στην ανθρώπινη προσπάθεια. Ανηφορίζουμε το εκπληκτικό καλντερίμι που εκμεταλλεύεται κάθε πτυχή του βραχώδους εδάφους και με διαδοχικά πέταλα αναρριχάται πάνω από τον γκρεμό, απορροφώντας με διαδοχικούς ελιγμούς το ύψος. Σταματάω για να ανασάνω. Ηταν τόσο καλοί οι μάστορες (πιθανότατα από την περιοχή της Κόνιτσας) που έφτιαξαν το καλντερίμι πλατύ σχεδόν δύο μέτρα (σπάζοντας πολλές φορές τον βράχο με μπαρούτι) και δημιουργώντας τρεις λωρίδες κυκλοφορίας: μία για τα ζώα και δύο για τους ανθρώπους. Ο θρύλος λέει ότι για να το τελειώσουν οι μάστορες κατανάλωσαν 40 φορτώματα αλάτι (σκέψου πόσο φαΐ έφαγαν και για πόσο καιρό!). Στη συνέχεια, έχτισαν και δυο πέτρινα μονότοξα γεφύρια εκεί στη χαραγματιά της Μεζαριάς. Το ένα λέγεται Βραδετινό και το άλλο Καπεσοβίτικο, αλλά οι ντόπιοι τα λένε Το Πέρα και Το Δώθε αντίστοιχα.
«Εγώ είμαι Σαρακατσάνα», λέει δωρική και επιβλητική η κυρά Κωστάντω Αναγνωστοπούλου στο καφενεδάκι της, το μοναδικό μαγαζί του Βραδέτου. Χωριό Σαρακατσάνων, το Βραδέτο είναι επίσης το ψηλότερο Ζαγοροχώρι (υψόμετρο 1.340). Οι Σαρακατσάνοι έρχονταν αιώνες στα Ζαγοροχώρια, νοίκιαζαν τα θερινά βοσκοτόπια της Τύμφης και ζούσαν πάντα έξω από τα χωριά. Από τα χρόνια του Μεσοπολέμου και ειδικά μετά τον Εμφύλιο, όταν οι γηγενείς Ζαγορίσιοι εγκατέλειπαν τα σπίτια τους, οι Σαρακατσάνοι ήρθαν κι εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο Ζαγόρι, φέρνοντας διαφορετικό πολιτισμό από αυτόν που υπήρχε έως τότε στα χωριά. Σήμερα, Σαρακατσάνοι είναι η μεγάλη πλειοψηφία των μόνιμων κατοίκων στα Ζαγοροχώρια. Σουρουπώνει και οι τελευταίοι πεζοπόροι με τα φανταχτερά μπουφάν και τα μπαστούνια φεύγουν από το Βραδέτο για τη διάσημη Μπελόη, να δουν τη θέα στον Βίκο. Εμείς ανεβαίνουμε στο αγροτικό του Θουκυδίδη και κατηφορίζουμε τον φιδωτό ασφαλτόδρομο -από το 1972 συνδέει οδικά το χωριό με τα υπόλοιπα- προς τη ρεματιά, απολαμβάνοντας το μελανό τοπίο των βουνών. Σε λίγο μυρίζουμε τα ξύλα από τα τζάκια στο Καπέσοβο. Θα πέσουμε για ύπνο ψόφιοι από το περπάτημα… «Το Καπέσοβο ιδρύεται γύρω στον 16ο αι. και στην ακμή του έχει καλή αγροτική οικονομία», εξηγεί ο Καπεσοβίτης Θουκυδίδης Παπαγεωργίου καθώς παίρνουμε πρωινό. Ομως το εμπόριο είναι αυτό που φέρνει πλούτο και φήμη στο χωριό. Ο ζάπλουτος έμπορος Ιωαννούτσος Καραμεσίνης μεσολαβεί στην Πύλη για να έρθει στην Ηπειρο ο Αλή Πασάς και ο γιος του, ο Αλέξης Νούτσος, γίνεται γενικός προεστός Ζαγορίου. Πλήθος άλλων επιφανών Ζαγορίσιων του 18ου και 19ου αι. -Μαρίνογλου, Πασχάλογλου, αδέλφια Μπρούζου, αδελφοί Πασχάλη κ.λπ.- ήταν Καπεσοβίτες, πολυταξιδεμένοι κι εύποροι.
  |
Σήμερα, το Καπέσοβο είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά στο Ζαγόρι. Από τα πιο καλοδιατηρημένα. Και από τα πιο μικρά. Και τα λιγότερο γνωστά. Λίγοι ξενώνες και η διάσημη Στέρνα της οικογένειας Παπαγεωργίου υπάρχουν εδώ μαζί με καμιά δεκαριά μόνιμους κατοίκους. Κατά τ' άλλα, ο κυρ Πλάτωνας μαζεύει ακόμη το μέλι και ο κυρ Κλέαρχος βόσκει ακόμη τα πρόβατά του στις πλαγιές της Γράδιστας. Μα τι γίνεται, πολλά αρχαία ονόματα δεν μαζεύτηκαν στο Καπέσοβο; «Δίνονται από τον 19ο αιώνα, αφ' ενός γιατί οι Ζαγορίσιοι είναι μορφωμένοι, με κλασική παιδεία, αφ' ετέρου γιατί έτσι ήθελαν να τονώσουν το φρόνημα και την ελληνικότητα της ακόμη τουρκοκρατούμενης περιοχής. Αργότερα, τα αρχαία ονόματα καθιερώθηκαν στο Καπέσοβο γιατί το χωριό έβγαλε πολλούς δασκάλους», μας πληροφορεί ο Θουκυδίδης. «Στα χρόνια της παρακμής το χωριό, για να αντέξει, έβγαζε δασκάλους. Η οικογένειά μου έχει δώδεκα εκπαιδευτικούς. Παιδικό μας παιχνίδι ήταν να μετρήσουμε πόσους δάσκαλους έχει το χωριό»…
Ωραία ζωγραφική, σπουδαία τέχνη και τι χρώματα… «Οι Καπεσοβίτες ζωγράφοι εμφανίζονται σχεδόν από το 1730, αλλά έως το 1800 περίπου δεν έχουμε επώνυμα», μας λέει ο Αποστόλης Ντιναλέξης, εκκλησιαστικός επίτροπος του χωριού, δείχνοντάς μας το πανηγύρι των χρωμάτων στους τοίχους της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου του 1793. Τοιχογραφίες λαϊκών μαστόρων, αλλά με σπουδαία τέχνη, φτιαγμένες με σαφείς δυτικές επιρροές. «Βρέθηκαν ανθίβολα καπεσοβίτικα από ιταλικό χαρτί», σημειώνει ο συνοδός μας. Οι Καπεσοβίτες ζωγράφισαν πάμπολλους ναούς, φορητές εικόνες και χρύσωσαν πολλά τέμπλα στη Βόρεια Ελλάδα. Ηταν επαγγελματίες ζωγράφοι (όχι περιστασιακοί λαϊκοί αγρότες - ζωγράφοι) με μόρφωση (η οποία είχε σχέση με την περίοδο του λεγόμενου νεοελληνικού Διαφωτισμού στα Ιωάννινα) και απόλυτο καταμερισμό εργασιών. Τρεις οικογένειες έδρασαν έως τις αρχές του 19ου αιώνα, όταν εμφανίζεται το επώνυμο Μπογάς για τους Καπεσοβίτες ζωγράφους (από τις μπογιές που χρησιμοποιούσαν). Σε επίπεδο αξίας είναι σίγουρα εφάμιλλοι με τους διάσημους Χιονιαδίτες. Εξάλλου, καπεσοβίτικα ανθίβολα χρησιμοποιούσαν οι Χιονιαδίτες… Στον βορινό τοίχο, η τοιχογραφία του Ιωαννούτσου Καραμεσίνη ορίζει τον κτίτορα του ναού: λάμψη στο βλέμμα, γουναρικά και μανδύας των ηγεμόνων, τιάρα πολυταξιδεμένου πλούσιου Βαλκάνιου. Στην πλατεία απλώθηκε μια ωραία χειμωνιάτικη λιακάδα και τα ζευγάρια φόρεσαν τα μαύρα τους γυαλιά...
ΘΑ ΥΠΑΓΩ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΚΗΠΟΥΣ
Το ζαγορίσιο τοπίο είναι βουνά κι άλλα βουνά, όλα σκισμένα από βαθιές χαράδρες. Του Βίκου η πιο γνωστή και το Βικάκι από τις πιο άγνωστες, τις πιο όμορφες και τις πιο δύσβατες. Ατενίζουμε το Βικάκι (οι Ζαγορίσιοι το λένε Συλάτο) από έναν κοφτό βράχο -από εκείνους τους παράξενους βράχους, σαν δέντρα με γκρίζες φέτες πέτρας, που εδώ τα λένε κρυπιτούρια- κοντά στο μοναστήρι του Ρογκοβού. Το παρ' ολίγον ζαγορίσιο πανεπιστήμιο θα γινόταν εδώ στο μοναστήρι, όπου θα ήταν η έδρα του θρησκευτικού και πολιτικού αρχηγού της Ηγεμονίας Ζαγορίου, την οποία σχεδίαζαν το 1815 επιφανείς Ζαγορίσιοι. Ομως η δημιουργία της Φιλικής Εταιρείας το 1817 και η επανάσταση που οργάνωσε, άλλαξαν τα σχέδιά τους. Το μοναστήρι έμεινε μοναστήρι, ανοιχτό πανεπιστήμιο της Φύσης, που σήμερα εδώ φοράει τα χρυσοπράσινά της και λάμπει… Ο δρόμος, ακολουθώντας το ανάγλυφο, ανεβοκατεβαίνει στις κοιλάδες και τα φαράγγια του Ζαγοριού. Στο γεφύρι του Κόκκορου, κόσμος φωτογραφίζεται αράδα: είναι ίσως το πιο πολυφωτογραφημένο από τα καμιά εξηνταριά ζαγορίσια πετρογέφυρα. Πιο κάτω, τα γεφύρια του Αρκούδα και του Δίλοφου είναι μοναχικά και άσημα: λίγοι έρχονται εδώ και βλέπουν τις κακοτεχνίες και τα μπετόν που έπεσαν δίκην ανακαίνισης το 2007. Ηταν τόσο κακόγουστη η παρέμβαση στα ζαγορίσια γεφύρια, που ξεσηκώθηκε ο κόσμος...
Το Δίλοφο είναι ένα χωριό σκέτη μαγεία, υπόδειγμα καλοδιατηρημένης αρχιτεκτονικής: ένα χωριό καρτ ποστάλ, γεμάτο εξαιρετικά σπίτια με σαφείς νεοκλασικές επιρροές στη δόμησή τους. Φτάνουμε εδώ δυστυχώς ταυτόχρονα με τα πούλμαν, που παρκάρουν μπροστά στο μοναδικό τετραώροφο αρχοντικό του Ζαγοριού («Είναι του Λουμίδη…», με πληροφορεί ένας παππούς, αναφερόμενος στον τωρινό του ιδιοκτήτη). Τα καλντερίμια του χωριού είναι για λίγο φίσκα με τουρίστες: φωνάζουν, γελούν, φωτογραφίζονται. Μέχρι να πιούμε έναν καφέ έχουν εξαφανιστεί. Μαγική εικόνα! Το Δίλοφο έγινε γνωστό πριν από χρόνια από την τηλεοπτική σειρά Αγγιγμα Ψυχής, η οποία γυρίστηκε εδώ. Γι' αυτό όλοι οι εκδρομείς του Ζαγοριού θα το επισκεφθούν. Δυο-τρεις ήσυχους ξενώνες έχει το χωριό και ανάλογες ταβέρνες. Ησυχία απίστευτη. «Ε, βγήκαν οι διώχνες. Φεύγουμε κι εμείς…», μου λέει γελώντας η κυρα-Κλειώ μπροστά στο πεζούλι του σπιτιού της. Διώχνες λένε στο χωριό τα κυκλάμινα. Οταν ανθίσουν, οι άνθρωποι φεύγουν για τα Γιάννενα και το χωριό ζωντανεύει μόνο τα Σαββατοκύριακα.Οι διώχνες διώχνουν και τους βοσκούς από τα βουνά. «Εϊ, χέι, χέι… Ουουουουιιιιιιι…», σφυρίζει στο κοπάδι ο Αλβανός Τάσος Μπαριαμάι. Κατεβαίνει από τα λιβάδια του Πάπιγκου να ξεχειμωνιάσει στο Δελβινάκι, μαζί με το αφεντικό του, τον Κώστα Ζήγο, από το Κουκούλι. Πίνουμε μαζί τους τσίπουρο σε πλαστικά ποτήρια μέσα στα πουρνάρια και τις κουμαριές της πλαγιάς, βλέποντας το κοπάδι που λάμπει κατάλευκο στη μολυβένια συννεφιά της μέρας.
 |
Συμβολαιογραφείο εδώ, συμβολαιογραφείο εκεί... τι γίνεται στους Κήπους; «Εδώ ήταν για πολλά χρόνια όλες οι υπηρεσίες του Ζαγορίου», μου εξηγεί ο Θουκυδίδης. Κι ακόμη είναι πολλές, μεταξύ των οποίων και το υποθηκοφυλακείο (το χωριό θεωρείται από το 1920 πρωτεύουσα του Ζαγοριού). Ωραίο χωριό οι Κήποι, άφησαν το υπόπτου σλαβικής προέλευσης παλιό όνομα Μπάγια για το νέο που θυμίζει τα καλοποτισμένα τους πατατοχώραφα στην κοντινή ρεματιά. Διάσημα επίσης είναι και τα γεφύρια των Κήπων: μερικά από τα ομορφότερα του Ζαγοριού βρίσκονται μόλις μια ανάσα από τα πέτρινα σπίτια του χωριού. Στους Κήπους επίσης ζει μία από τις πιο ρομαντικές μορφές της Ηπείρου, ο Αγάπιος Τόλης, ένας από τους πιο δαιμόνιους Ελληνες συλλέκτες, ο οποίος επί 60 χρόνια μαζεύει την ιστορική μνήμη του Ζαγοριού φυλαγμένη σε κάθε λογής λαογραφικό θησαυρό: από ένα ταπεινό μπακιρένιο γκιούμι ώς μια σπανιότατη ξυλόγλυπτη μπιζουτιέρα από την Αίγυπτο, στολίδι από το σπίτι κάποιου εύπορου Ζαγορίσιου ευπατρίδη. «Αυτά είναι τα παιδιά μου», λέει ντροπαλά αυτός ο υπερογδοντάχρονος εργένης και επί 35 χρόνια πρόεδρος των Κήπων κοιτάζοντας το χάος των εκθεμάτων του…
ΟΙ ΒΙΚΟΓΙΑΤΡΟΙ ΚΑΙ ΜΙΑ ΩΡΑΙΑ ΚΟΥΒΕΝΤΑ
Τα ζαγορίσια βουνά και οι κοιλάδες και ιδιαίτερα η χαράδρα του Βίκου, εκτός από σπάνια ομορφιά, έχουν μεταξύ άλλων μια τεράστια ποικιλία από φυτά και βότανα, οι θεραπευτικές ιδιότητες των οποίων ήταν γνωστές στους Ζαγορίσιους αιώνες πριν. Οχι σε όλους. Κυρίως σε μια μικρή σέχτα εμπειρικών θεραπευτών που ονομάστηκαν Βικογιατροί (και κομπογιανίτες, είτε από τους κόμπους στο μαντίλι με τα βότανα και το ιαίνω είτε γιατί κάποιοι από αυτούς ήταν όντως απατεώνες), οι οποίοι ήταν διάσημοι στα Βαλκάνια του 18ου και του 19ου αιώνα. Μάλιστα, κάποιοι από αυτούς έγιναν οι πρώτοι γιατροί του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Ο Κώστας Λαζαρίδης από το Κουκούλι συνέχισε τη μνήμη των Βικογιατρών όχι ως γιατρός -ήταν δάσκαλος και λαογράφος- δημιουργώντας μια μοναδική συλλογή από 1.300 φυτά της περιοχής. «Επί 24 χρόνια ήταν δάσκαλος στο Κουκούλι και από το 1962 ήταν ερασιτέχνης βοτανολόγος. Αφιέρωσε όλη του τη ζωή στη μελέτη και την προβολή του πολιτισμού της περιοχής», λέει με σεβασμό η Ειρήνη Τσουμάνη, υπεύθυνη για το Μουσείο Λαζαρίδη στο Κουκούλι (είναι παράρτημα της Ριζαρείου). Ενδιαφέρον μουσείο και τι ωραίο αρχοντόσπιτο! Και άλλα πολλά αρχοντικά έχει το Κουκούλι, πατρίδα πολλών επιφανών Ζαγορίσιων. Ενα από τα ομορφότερα δυστυχώς καταρρέει: μόλις προλαβαίνουμε να φωτογραφίσουμε τα ζωηρά χρώματα στις μεσάντρες, στα τζάκια και στα δωμάτια του αρχοντικού Πλακίδα. Το Κουκούλι είναι πολύ «χωριό», με χορταριασμένα καλντερίμια, κήπους με τα τελευταία σταφύλια και κυρούλες που βράζουν τα φασόλια. «Το Κουκούλι είναι από τα παλιότερα Ζαγοροχώρια, υπάρχει από τον 8ο αιώνα», μου δηλώνει ο δάσκαλος και συγγραφέας Ευριπίδης Μακρής. Σήμερα μένουν στο χωριό μόνιμα καμιά 25αριά άτομα. Ανάμεσά τους και ο παπα-Κώστας Δήμος, ο οποίος εκτός από τα ποιμαντικά του καθήκοντα παλεύει και με τον αγροτοτουρισμό: λίγα ζώα, λίγες κότες, μελίσσια, κήπους κι έναν μικρό ξενώνα με εστιατόριο για να βοηθήσει τους δύο γιους του. Πίνουμε καφέ στο λουλουδιασμένο του μπαλκονάκι και μας λέει για τους τουρίστες στο Ζαγόρι. Για τους ξένους που έρχονται να περπατήσουν, να δουν, να μάθουν και «βλέπουν τα καλύτερα…». Και οι Ελληνες; «Οι Ελληνες δεν μπορούν να περπατήσουν. Αν γίνεται να μπουν με το αυτοκίνητο στο δωμάτιο, να μην περπατήσουν καθόλου. Θέλουν φαΐ και ξάπλα. Λίγοι είναι οι Ελληνες που έρχονται στο Ζαγόρι για να δουν τα ωραία»…
Επιστρέφουμε στο Καπέσοβο με συννεφιά και ψιλόβροχο. Οι πλαγιές στα γύρω βουνά πίσω από το Μιτσικέλι είναι μοβ και μυρίζει παντού κομμένο χόρτο. Στην Πασχάλειο Σχολή στο Καπέσοβο έχει φώτα. Τα μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου έχουν την κυριακάτικη συνάντησή τους. Δραστήριος ο σύλλογος, από τους πιο σοβαρούς στην Ηπειρο. Βγάζουν κάτι ωραία ημερολόγια και στήνουν εκδηλώσεις με ντόπιους καλλιτέχνες και συμπόσια με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων με θέματα όπως «Πολιτική Οικολογία» ή «Διαχείριση χρόνου». Πίνουμε καφέ με τις κυρίες του συλλόγου και μιλάμε για το σημερινό Ζαγόρι. «Ο τουρισμός είναι ένα ψεύτικο σκηνικό σε πολλά χωριά, κάποιοι επαγγελματίες δεν διαθέτουν αισθητική και παιδεία και προσβάλλουν το Ζαγόρι», δηλώνει η Νίκη Ζούκη. Ενθερμη Καπεσοβίτισσα, υποστηρίζει ότι μόνον ο πολιτισμός μπορεί να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στους σημερινούς εισβολείς και στον κόσμο που προϋπήρχε. Μου μιλάει για τις φυλές των Ζαγορίσιων, για τους γηγενείς, τους βλάχους, τους γύφτους, τους Σαρακατσάνους. «Σήμερα, στα μεγάλα χωριά -Τσεπέλοβο, Σκαμνέλι, Μονοδένδρι κ.λπ.- το 80% είναι Σαρακατσάνοι, έχουν τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις και από το '50 και μετά επιβάλλουν στο Ζαγόρι τα δικά τους πολιτιστικά πρότυπα. Τα μόνα χωριά που δεν έχουν καθόλου Σαρακατσάνους είναι το Δίλοφο, το Δίκορφο και το Καπέσοβο». Μιλάμε για τα ζαγορίσια τραγούδια, για την αρχιτεκτονική που αλλάζει, για τις επιδοτήσεις που συχνά είναι πηγή μιας προβληματικής ανάπτυξης, για το αύριο στο Ζαγόρι.
Με τον καφέ και τα τσίπουρα περνάει η ώρα. Πρέπει να φύγουμε, να πακετάρουμε τα πράγματα. Η υγρασία στα καλντερίμια τρυπάει τα ρούχα. «Δεν μένετε ακόμη ένα βράδυ, παιδιά;», ρωτάει γελώντας πίσω από τις μουστάκες του ο Θουκυδίδης κραδαίνοντας μια μπουκάλα τσίπουρο κι ένα καλάθι μανιτάρια. Αλλη μια βραδιά; Γιατί όχι; Μια βραδιά στο Ζαγόρι μπορεί να είναι έως και θεραπευτική. Το βράδυ θα ονειρευτώ τους Βικογιατρούς με τη μαύρη μάλλινη σεγκούνα, το παράξενο καπέλο και τα μακριά μαλλιά, δεμένα με πράσινη κορδέλα, να μας σερβίρουν μπελαντόνα και ζουρλομανίταρα. Δεν θα ξαναπιώ τόσο πολύ στο βουνό…
ΤΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΟΥ ΒΙΚΟΥ
Είναι το σήμα κατατεθέν της Φύσης στο Ζαγόρι. Μια βαθιά χαράδρα, με ιλιγγιώδεις γκρεμούς και τοπία, που κόβει την ανάσα και επιβάλλει το δέος. Μια συγκλονιστική θέα που προκαλεί ζαλάδα σε όποιον επιχειρήσει να σταθεί στην άκρη ή να κοιτάξει στο βαθύτερο σημείο της χαράδρας, που έχει κοψίματα 900 μέτρων, ανάμεσα σε Μπελόη και Οξιά. Πυκνή βλάστηση τυλίγει τα σταχτιά βράχια, ενώ σε πολλά σημεία του φαραγγιού υπάρχουν κάτι ιδιόμορφα «πέτρινα δάση» με σχηματισμούς από φέτες σταχτιάς και λευκής πέτρας.
Εκτός από σημαντικό μνημείο της Φύσης, το φαράγγι του Βίκου είναι και μνημείο του ανθρώπινου πολιτισμού, καθώς είναι σπαρμένο με πέτρινα γεφύρια, καλντερίμια, μοναστήρια, ασκηταριά, νερόμυλους και τριγυρισμένο από τα ομορφότερα χωριά του Ζαγοριού. Το φαράγγι κατά διαστήματα στενεύει και ανοίγει, αλλά το πιο εντυπωσιακό κομμάτι του είναι αναμφίβολα αυτό που βρίσκεται ανάμεσα στο γεφύρι του Νούτσου ώς το αντίστοιχο της Κλειδωνιάς.
Αυτό το κομμάτι είναι και η καρδιά του Εθνικού Δρυμού Βίκου Αώου. Περιλαμβάνει ένα εξαιρετικά σπάνιο και ευαίσθητο οικοσύστημα, στο οποίο δημιουργείται ένα μικροκλίμα πολύ διαφορετικό από τα γύρω ορεινά τοπία της Τύμφης - συνήθως με θερμοκρασίες κάπως υψηλότερες. Η βλάστηση ποικίλλει από τα πλατάνια, τα σκλήθρα, τις ιτιές και τα παρυδάτια φυτά στο βάθος της ρεματιάς ώς τα σφενδάμια και τις βελανιδιές ψηλότερα και τα μαυρόπευκα και τις οξιές στα πιο ορεινά κομμάτια της χαράδρας. Στο φαράγγι υπολογίζεται πως υπάρχουν πάνω από 1.700 είδη φυτών και βοτάνων, τα οποία τροφοδοτούσαν τους φημισμένους Βικογιατρούς του 19ου αιώνα. Μια μεγάλη συλλογή από αυτά -πολλά είδη των οικογενειών Centaurea, Lillium και Campanula- μπορεί να δει κανείς από κοντά στο Μουσείο Λαζαρίδη, στο Κουκούλι.
Στο φαράγγι ζουν περισσότερα από 133 είδη πουλιών. Ανάμεσά τους μεγάλα αρπακτικά όπως όρνεα και αετοί, καθώς και 24 είδη θηλαστικών όπως βίδρες, αγριόγατοι, αγριογούρουνα, αρκούδες, ζαρκάδια και το απειλούμενο και σπάνιο, αγριόγιδο.
Ο Εθνικός Δρυμός ιδρύθηκε το 1973 και έχει έκταση 122.250 στρέμματα, από τα οποία τα 34.120 είναι ο πυρήνας, που περιλαμβάνει τη χαράδρα του Βίκου και τον Μέγα Λάκκο. Στην περιοχή αυτή δεν επιτρέπεται καμιά ανθρώπινη δραστηριότητα, ενώ, ειδικά στο φαράγγι του Βίκου, δεν θα συναντήσετε ούτε βοσκούς ούτε υλοτόμους -σπανιότατα ίσως κάποιους λαθροθήρες- παρά μόνον περιπατητές σαν κι εσάς. Οι καλύτερες θέσεις για να απολαύσει κανείς τη θέα στο φαράγγι, από ψηλά, είναι στην Μπελόη (έξω από το χωριό Βραδέτο), στην Οξιά (πάνω από το Μονοδένδρι) και στο χωριό Βίκος. Η διάσχιση του φαραγγιού θεωρείται μία από τις καλύτερες πεζοπορίες στα Ζαγοροχώρια: ξεκινάει από το Μονοδένδρι και καταλήγει στο χωριό Βίκος, μετά από περίπου πέντε ώρες. Σεβαστείτε το ευαίσθητο οικοσύστημα και μην αφήσετε πίσω σας σκουπίδια, γιατί αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα του Δρυμού, ιδιαίτερα μάλιστα γύρω από μερικά χωριά που βρίσκονται στα όριά του.
Memo
Στη χαραγματιά της Μεζαριάς τα βλέμματα των επισκεπτών τραβούν τα δύο πέτρινα μονότοξα γεφύρια. Το ένα λέγεται Βραδετινό και το άλλο Καπεσοβίτικο ή αλλιώς Το Πέρα και Το Δώθε αντίστοιχα.
ΣΚΑΛΑ ΒΡΑΔΕΤΟΥ
Από τα καλύτερα trekking της περιοχής! Το μονοπάτι προς Βραδέτο ξεκινάει λίγο έξω από το Καπέσοβο (υψόμετρο 1.120) και κατεβαίνει μέχρι τη χαράδρα της Μεζαριάς (παρακλάδι του Βίκου) στα 890 μέτρα. Από την κοίτη της Μεζαριάς ξεκινάει η πέτρινη σκάλα-καλντερίμι και με διαδοχικά στριφογυριστά πέταλα (καγκέλια) ανεβαίνει στα 1.340 μέτρα, εκεί όπου βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, στην είσοδο του χωριού Βραδέτο. Το συνολικό μήκος ανάμεσα στο Καπέσοβο και το Βραδέτο είναι 3,5 χιλιόμετρα, αλλά το κυρίως μήκος της Σκάλας στη βραδετινή πλευρά είναι 1.200 μέτρα. Η όλη απόσταση καλύπτεται εύκολα και χωρίς ιδιαίτερο κόπο σε μία ώρα περίπου.
ΜΟΝΗ ΡΟΓΚΟΒΟΥ
Χτίστηκε από την Πουλχερία, αδελφή του αυτοκράτορα Ρωμανού Αργυρού, γύρω στα 1028 - 1034, αλλά καταστράφηκε και ξαναχτίστηκε το 1783 από τον Νούτσο Κοντοδήμο. Διατηρεί περίφημη αρχιτεκτονική και κελιά για τους προσκυνητές (κάθε Ζαγοροχώρι έχει το δικό του κελί). Το καθολικό είναι κατάγραφο με έργα Καπεσοβιτών ζωγράφων, αλλά σπάνια θα το βρείτε ανοιχτό, γιατί αυτό το διάστημα πραγματοποιούνται εργασίες συντήρησης. Το μοναστήρι είναι χτισμένο σε μια κατάφυτη πλαγιά πάνω από το δύσβατο αλλά πανέμορφο φαράγγι Βικάκι.
ΜΕΤΑΒΑΣΗ
Η ταχύτερη λύση για να φτάσετε στα Ζαγοροχώρια είναι να πάτε αεροπορικώς στα Ιωάννινα (αεροδρόμιο Ιωαννίνων Τ/26510-23.120) και να συνεχίσετε με λεωφορείο. Υπολογίστε περίπου μισή ώρα για να φτάσετε στο Κεντρικό Ζαγόρι (ΚΤΕΛ Ιωαννίνων Τ/26510-26.286). Αν πάτε από Αθήνα οδικώς με το Ι.Χ. σας, υπολογίστε τουλάχιστον επτά ώρες μέχρι τα Ιωάννινα.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Καπέσοβο
• Θουκυδίδης (Τ/6979983798, www.thoukididis.gr) Από τις καλύτερες επιλογές σε όλο το Ζαγόρι! Θαυμάσιος πέτρινος ξενώνας σε αναστηλωμένο παλιό αρχοντόσπιτο με πέντε δωμάτια, με τυπική ζαγορίτικη διακόσμηση, ζωηρά χρώματα και αρκετά παλιά κομμάτια από διαλυμένα σπίτια, σαν μικρή λαογραφική συλλογή. Εξαιρετικό πρωινό και φαγητό. Ομως το μεγαλύτερο ατού του ξενώνα είναι η υψηλού επιπέδου παροχή υπηρεσιών, η απέριττη, ολόθερμη φιλοξενία της οικογένειας Παπαγεωργίου. Από 90 €.
• Μουσαφίρ Οντάς (Τ/26530-71.727) Ολοκαίνουργιος ξενώνας δίπλα στο επάνω πάρκινγκ. Λιτή διακόσμηση και ωραία αυλή. Από 100 €, με πρωινό.
Δίλοφο
• Αρχοντικό Δίλοφου (Τ/26530-22.455, www.dilofo.com) Πολύ καλός ξενώνας σε παλιό σπίτι του 1833, διακοσμημένος με σύγχρονη αντίληψη για την παράδοση. Κορυφαία τα τρία επάνω δωμάτια, όλα με τζάκι και θέα. Από 75 € το δίκλινο με πρωινό.
• Γαία (Τ/26530-22.570) Ωραία επιλογή και πολλές ανέσεις στο ανακατασκευασμένο ερειπωμένο αρχοντόσπιτο του 1862. Από 70 € το δίκλινο με πρωινό.
Κήποι
• Το σπίτι του Αρτέμη (Τ/26530-71.644) Ωραίος παλιός ξενώνας, στεγασμένος σε αυθεντικό ζαγορίσιο αρχοντόσπιτο του 19ου αιώνα. Σε ένα από τα δωμάτια υπάρχει τοιχογραφία που αναπαριστά τους γάμους του Ναπολέοντα. Από 50 € το δίκλινο δωμάτιο.
• Μελίνα (Τ/26530-71.674, www.melinahotel.gr) Ωραίος, μεγάλος ξενώνας πάνω στον κεντρικό δρόμο, με διακόσμηση σχετικά πολυτελή και ατμοσφαιρική. Πολύ εντυπωσιακή η σοφίτα με τα δύο διπλά κρεβάτια. Από 90 € το δίκλινο με πρωινό.
• Αμανίτης (Τ/26530-71.705, www.amanitis.gr) Ανετο και μεγάλο συγκρότημα στην άκρη του χωριού, προς το ποτάμι. Μεγάλες αυλές με γκαζόν, μοντέρνα καλαίσθητα δωμάτια, τζάκια και μια φοβερή ιδέα για τζακούζι στο δάπεδο. Από 120 € το τρίκλινο με πρωινό.
Κουκούλι
• Τρίτοξο (Τ/26530-71.760, www.tritoxo.gr) Μικρός αλλά ζεστός ξενώνας, με πολύ ζωντανά χρώματα στα δωμάτια και φιλική φιλοξενία από την οικογένεια Δήμου. Από 60 € το δίκλινο με πρωινό.
ΦΑΓΗΤΟ
Βραδέτο
Καλή Καρδιά Στον μοναδικό καφενέ, η κυρα-Κωστάντω θα σας ετοιμάσει τσιπουρομεζέδες, κρέατα στα κάρβουνα και άμα τύχει, κανένα λαγό με σκορδαλιά και άλλα σπάνια εδέσματα.
Καπέσοβο
Θουκυδίδης Στο εστιατόριο του ξενώνα, η χρυσοχέρα Γιάννα ετοιμάζει καταπληκτικά μαγειρευτά με λαχανικά εποχής από το περιβόλι της, κορυφαίες σούπες, κρέας με μανιτάρια ή κυδώνια, υπέροχες μακαρονάδες, τραχανά, ζυμωτό ψωμί, πίτες κι άλλα τρομερά (όλα πειραγμένα λίγο, καθ' ότι το κορίτσι είναι σεφ). Ενα τηλέφωνο θα βοηθήσει τις επιλογές σας, ενώ αν θέλετε τσίπουρο και μεζέ στη Στέρνα (το μαγαζί της οικογένειας Παπαγεωργίου στην πλατεία) η Γιάννα θα ετοιμάσει τα δέοντα.
Δίλοφο
Λίθος, Σωποτσέλι: Ωραίες ταβέρνες με τυπικά ζαγορίσια πιάτα (χοιρινό με μανιτάρια, κρέατα της ώρας, αλευρόπιτες, μοσχάρι κ.λπ.).
Κήποι
Μιχάλης: Κλασική και διάσημη επιλογή πάνω στον κεντρικό δρόμο, με καλά μαγειρευτά και κρεατικά.
Κουκούλι
Στο παλιό αλώνι: Καινούργιο εξαιρετικό εστιατόριο, με πολύ καλό φαγητό και θέα. Χοιρινό με λάχανο, ζουμερά κρέατα, αρνάκι με πατάτες και άλλα παραδοσιακά ζαγορίσια πιάτα.
Ελάτη
Στα Ριζά: Αν και έξω από το οδοιπορικό μας, το αναφέρουμε γιατί είναι ένα από τα καλύτερα στο Ζαγόρι, όπου καθημερινά θα βρείτε πολλές άριστες επιλογές (έρχονται εδώ Γιαννιώτες, τόσο καλό είναι!). Κορυφαίο πρόβατο, μελιτζάνες, αγριογούρουνο με δαμάσκηνα και τηγανιά μανιτάρια.
ΑΓΟΡΕΣ
Να περάσετε οπωσδήποτε από τη Στέρνα στο Καπέσοβο για να δείτε τα πολύ νόστιμα κοσμήματα της Ελλης Παπαγεωργίου και τα λοιπά διακοσμητικά, να αγοράσετε φοβερά γλυκά (κουταλιού και ταψιού), κρασιά, βότανα, τσίπουρα, λικέρ, τραχανάδες κι άλλα χωριάτικα εδέσματα που φτιάχνει η οικογένεια Παπαγεωργίου, όλα με άγρια φρούτα, βότανα και συγκομιδή από τον κήπο τους. Να δείτε και τις πολύ ποιητικές γκλίτσες από κρανιά του Θουκυδίδη!
ΔΡΑΣΕΙΣ
Ο Θουκυδίδης Παπαγεωργίου (Τ/6979983798) καθαρίζει και σηματοδοτεί πολλά μονοπάτια στην περιοχή και θα σας δώσει πολλές πληροφορίες και συμβουλές για τις καλύτερες πεζοπορίες. Για οργανωμένες δραστηριότητες στην ευρύτερη περιοχή των Ζαγοροχωρίων (rafting, canyoning, trekking, ιππασία κ.λπ.) επικοινωνήστε με την εταιρεία No Limits (Τ/26550-23.777, www.nolimits.com.gr).
ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ
Δήμος Τύμφης: Τ/26530-81.203
Αστυνομία Τσεπέλοβου: Τ/26530-81.201
Αγροτικό Ιατρείο Τσεπέλοβου: Τ/26530-81.202
Ο μεγάλος Κεφαλονίτης μαέστρος Διονύσης Αποστολάτος που έγραψε ιστορία στη χωροδιακή μουσική και όχι μόνο, παραχώρησε συνέντευξη στο περιοδικό ?Εικόνες?. Το κείμενο που ακουλουθεί αναδημοσιεύεται από το τευχ.204 που κυκλοφόρησε στις 22 Ιανουαρίου 2006 ως ελάχιστος φόρος τιμής στο τεράστιο έργο του.
Dr King did tell us we might be faced by the dogs, that the policemen might spit on you... but the only appropriate response was always a non-violent response 
