Ο Βρετανός συγγραφέας Τζάιλς Μίλτον έγραψε ένα συναρπαστικό αφήγημα για την πιο τραγική σελίδα του σύγχρονου ελληνισμού Συνέντευξη στη Μαργαριτα Πουρναρα
Ο Τζάιλς Μίλτον πίνει μια μεγάλη γουλιά τσάι, παίρνει μια βαθιά ανάσα και διατυπώνει σε μία μόνο φράση το πιο πικρό δίδαγμα του βιβλίου του: «Η καταστροφή της Σμύρνης δεν έγινε, δυστυχώς, ένα οικουμενικό μάθημα για τον κόσμο. Μία από τις σημαντικότερες πόλεις, με ακμάζον εμπόριο, ευζωία και ανεκτικότητα, πρωτόγνωρη για την εποχή σβήστηκε από τον χάρτη». Συγγραφέας και δημοσιογράφος ο 42χρονος Βρετανός, έγραψε ένα από τα πιο συναρπαστικά αφηγήματα για την πιο τραγική σελίδα του σύγχρονου Ελληνισμού, με τίτλο «Σμύρνη, ο Χαμένος Παράδεισος» (Εκδόσεις Μίνωας, μετάφραση Α. Καλοφωλιάς). Τον συναντήσαμε στου Ψυρρή, κατά τη σύντομη επίσκεψή του στη χώρα μας.
Η πρωτοτυπία του εγχειρήματός του είναι ότι βάσισε την αφήγησή του στους Λεβαντίνους, τις ευκατάστατες οικογένειες ευρωπαϊκής καταγωγής που ζούσαν γενιές ολόκληρες στην Ανατολή, έχοντας αφομοιώσει τους τρόπους της. Οι Ουίταλς, οι Πάτερσον, οι Ζιρό κ.ά. διαβίωναν πριγκιπικά, σχηματίζοντας ιδιότυπες οικογενειακές δυναστείες. Ηταν ένας θύλακος της Δύσης, στην καρδιά της Μικράς Ασίας, που παρέμενε ουδέτερος ανάμεσα σε Ελληνες και Τούρκους. Ανθρωποι μορφωμένοι και οξυδερκείς, άφησαν πίσω τους ημερολόγια και έγγραφα για τα γεγονότα προ της Καταστροφής αλλά και για τις τελευταίες ημέρες, πριν η Σμύρνη πνιγεί στο αίμα. Ο καμβάς της αφήγησης συμπληρώνεται με μαρτυρίες από Ελληνες επιζώντες, όπως ο Πέτρος Μπρούσαλης.
Ο Μίλτον –συνώνυμος με τον σπουδαίο ποιητή, που έγραψε επίσης για τον Χαμένο Παράδεισο– συνθέτει τη μεγάλη ιστορία με πολλές ψηφίδες από προσωπικές αφηγήσεις και το βιβλίο του διαβάζεται απνευστί. Το ίδιο και άλλα συγγραφικά του πονήματα με ιστορικά θέματα που εστιάζουν σε ιδιάζουσες αληθινές προσωπικές ιστορίες, όπως του Βρετανού Ουίλιαμ Ανταμς που ναυάγησε στις ακτές της Ιαπωνίας το 1600 και έγινε σαμουράι.
«Κάποτε ήμουν πολύ πιο δραστήριος ως δημοσιογράφος. Εχω συνεργαστεί άλλωστε με τις μεγαλύτερες βρετανικές εφημερίδες. Το συγγραφικό μου έργο μού έχει περιορίσει τον χρόνο», μας εξομολογείται. «Εκτός από τα ιστορικά βιβλία, έχω εκδώσει δύο μυθιστορήματα και τρία βιβλία για παιδιά. Η αλήθεια είναι ότι στο βιβλίο μου για τη Σμύρνη ενήργησα περισσότερο ως δημοσιογράφος παρά ως συγγραφέας. Βάσισα λ.χ. ένα μέρος του βιβλίου σε συνεντεύξεις από επιζώντες. Επρεπε να βρω τους απογόνους των λεβαντίνων της Σμύρνης που είχαν διασκορπιστεί σε όλο τον κόσμο».
Αμερόληπτη ματιά
«Επέλεξα αυτήν την ομάδα του πληθυσμού της πόλης, διότι προσφερόταν για μια αντικειμενική καταγραφή του κλίματος. Η ματιά τους στα γεγονότα ήταν αμερόληπτη. Ηταν μια κάστα ανθρώπων αφάνταστα πλούσιων και προνομιούχων.
Ηταν ο καταλύτης στο να οικοδομηθεί η κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα στη Σμύρνη και η ανεκτικότητά της στο διαφορετικό. Ηταν μια ελληνική πόλη, αλλά το προφίλ της σμιλεύτηκε εξίσου και από τους ξένους. Οι περισσότεροι από τους τελευταίους δεν υπέφεραν. Κατάφεραν να διαφύγουν, αφήνοντας βέβαια πίσω την περιουσία τους. Ηταν άνθρωποι μορφωμένοι και έτσι η καταγραφή των γεγονότων σε ημερολόγια και άλλα έγγραφα έχει μεγάλη αξία».
Ο Μίλτον διαβάζει συνεχώς κι έτσι γεννιούνται οι ιδέες για τα συγγραφικά έργα. «Το ερέθισμα για τη Σμύρνη ήρθε χάρις σε μια μελέτη για ένα παλιότερο βιβλίο μου. Οι Ευρωπαίοι δεν διδάσκονται την Ιστορία της Μικράς Ασίας στα σχολεία τους.
Καθώς μάθαινα όλο και περισσότερα, διαπίστωνα πόσο άδικο είναι να έχει παραλειφθεί τόσο σημαντικό κεφάλαιο από τη διδασκαλία.
Οι δυτικές κυβερνήσεις είχαν παίξει καθοριστικό ρόλο στην υπόθεση της Σμύρνης.
Μπορεί η καταστροφή να είναι από τις στιγμές που άλλαξαν τον ρουν της Ιστορίας της Ελλάδας, αλλά ήταν εξίσου σημαντική και για τη Δύση».
Διαχρονικά
«Υπάρχει επίσης άλλη μια σημαντική παράμετρος: τα ζητήματα που ανέκυψαν εκείνη τη χρονική στιγμή είναι διαχρονικά, αφορούν τόσο πολύ την εποχή μας.
Στη Μικρά Ασία είχαμε γενοκτονία, εθνική κάθαρση, τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμού, ανάμειξη πολλών κυβερνήσεων. Τα ίδια φαινόμενα βλέπουμε να συμβαίνουν και στον σημερινό κόσμο».
Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση της ιστορίας
Ο Μίλτον επιμένει. «Η καταστροφή της Σμύρνης δεν έγινε ένα οικουμενικό μάθημα για τον κόσμο. Σίγουρα δεν έγινε για τις κυβερνήσεις. Δεν είμαι Ελληνας για να διαισθάνομαι τον πόνο που προκαλεί η λέξη Σμύρνη αλλά ο κυνισμός με τον οποίον αντιμετώπισαν το θέμα η βρετανική και η αμερικανική κυβέρνηση είναι σοκαριστικός. Σε ανθρωπιστικό επίπεδο ήταν μια καταστροφή τεράστιας κλίμακας, η πρώτη που είδαμε τον 20ό αιώνα. Ηταν επίσης το πρώτο δείγμα βάναυσης ρεάλ πολιτίκ. Οι ξένες κυβερνήσεις γύρισαν την πλάτη στο πλήθος που ήταν έτοιμο να σφαγιαστεί για να μη φανεί ότι θα σώσουν τους εχθρούς της Τουρκίας. Φοβάμαι ότι αυτή η φρικτή στάση μάς ακολουθεί ακόμα. Στο Ιράκ λ.χ. έχουμε ισχυρή ανάμειξη ξένων κυβερνήσεων».
Ζωντανή αφήγηση
Η δημοσιογραφική πείρα του Μίλτον, τον βοηθάει να κάνει την αφήγηση ζωντανή, με εναργείς εικόνες. «Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση είναι πάντα το κλειδί για να μπεις στο δωμάτιο της ιστορίας. Μια στεγνή καταγραφή των γεγονότων με τοποθεσίες και ημερομηνίες δεν συγκινεί κανέναν. Πρέπει να βοηθήσεις τον αναγνώστη να ταυτιστεί με το ανάγνωσμα, να τον κάνεις να αισθανθεί πώς θα αντιδρούσε ο ίδιος αν είχε να αντιμετωπίσει αυτές τις ακραίες καταστάσεις».
Ο Βρετανός συγγραφέας πιστεύει ότι η σύγκρουση δεν θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Ενδεχομένως όμως, αν υπήρχαν άλλοι πολιτικοί χειρισμοί να μην είχε καταστραφεί η πόλη. «Ελάχιστοι μπορούσαν να καταλάβουν ότι από την στιγμή που πάτησε το πόδι του ο ελληνικός στρατός θα κατέληγαν όλα στον όλεθρο. Ο μόνος πολιτικός που είχε συναίσθηση αυτού του πράγματος ήταν ο Ουίνστον Τσόρτσιλ που προσπάθησε να σταματήσει τον Λόιντ Τζορτζ να υποστηρίζει τις ιδέες του Βενιζέλου. Τα πράγματα εκείνη την περίοδο θα πήγαιναν σίγουρα άσχημα με τον μεγάλο ελληνικό πληθυσμό της Μικράς Ασίας και τη γέννηση του τουρκικού εθνικισμού. Το πιο τραγικό είναι ότι αναγκάστηκαν να ξεριζωθούν από την Μικρασία και Ελληνες που δεν είχαν ανάμειξη στα γεγονότα όπως εκείνοι που ζούσαν στην Καππαδοκία. Υπήρχαν κοινότητες Ελλήνων που συνυπήρξαν αρμονικά και ειρηνικά με τους Τούρκους που έφυγαν και έτσι χάθηκε ένα είδος συμβίωσης».
Ο Μίλτον έχει συχνά κατηγορηθεί ότι τήρησε αντιτουρκική στάση στο βιβλίο του. «Σκοπός μου δεν ήταν να πάρω την πλευρά κανενός αλλά να κάνω ένα βιβλίο για την Σμύρνη που να βασίζεται στη ματιά των Λεβαντίνων. Σε ένα ταξίδι μου στην Ουάσιγκτον οι Ελληνες με κάλεσαν να δώσω μια ομιλία. Ηρθαν και εκπρόσωποι του τουρκικού λόμπι, που άφησαν ντοσιέ με στοιχεία για τις βαρβαρότητες που διέπραξε ο ελληνικός στρατός στη Μικρασία σε κάθε θέση. Μόλις τελείωσε η ομιλία, έγιναν πολλές ερωτήσεις και το θερμόμετρο ανέβηκε. Ενιωθα πως ό,τι ήθελε να πει η μια ομάδα στην άλλη έπρεπε να έχει διαμεσολαβητή εμένα. Οι Τούρκοι με έχουν κατηγορήσει ότι είμαι αντιτούρκος, κάτι που βρίσκω γελοίο. Καταλαβαίνω ότι είναι δύσκολο για εκείνους να διαβάσουν το βιβλίο μου. Ούτε για τους Ελληνες όμως είναι εύκολο, καθώς αναφέρομαι και στις βιαιοπραγίες του ελληνικού στρατού. Κανείς δεν βγαίνει αλώβητος από την αφήγηση. Η διαπίστωσή μου βέβαια είναι ότι στην Αμερική τα πνεύματα μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων είναι πολύ περισσότερο οξυμένα απ’ ό,τι στην Ελλάδα. Από την άλλη, έχω ακούσει και παράπονα για το γεγονός ότι ενώ οι Ελληνες υπέφεραν τα πάνδεινα, εστίασα το βιβλίο μου στους Λεβαντίνους».
Ο Μίλτον έχει μια καθαρή εικόνα για τη σύγχρονη Τουρκία. «Αν η Τουρκία έμπαινε στην ευρωπαϊκή οικογένεια, θα ήταν ευεργετικό για πολλές χώρες, εκ των οποίων και η Ελλάδα. Για να μπορέσει όμως η Τουρκία να προχωρήσει σε μια τέτοια κίνηση, θα πρέπει να διορθώσει πολλά πράγματα, όπως λ.χ. να κατοχυρώσει την ελευθερία λόγου. Θεωρητικά η ένταξη θα ήταν καλή κίνηση. Πρακτικά την βρίσκω ανεδαφική προς το παρόν».
Η άλλη πλευρά
Εχοντας συνομιλήσει με πολλούς Ελληνες και Τούρκους, ο συγγραφέας πιστεύει ότι όλο και περισσότεροι μπορούν να αποδεχθούν οδυνηρές για τον εθνικισμό πτυχές της ιστορίας τους.
«Εξαρτάται με ποιον μιλάτε. Αν έχετε απέναντί σας έναν Τούρκο διανοούμενο που ζει στο Λονδίνο, θα είναι σε θέση να κάνει έναν αντικειμενικό απολογισμό και να ακούσει αυτά που έχετε να πείτε.
Ενας φίλος μου Τούρκος δημοσιογράφος στο BBC μιλάει ανοιχτά για τη γενοκτονία των Αρμενίων. Και στη Σμύρνη συνάντησα ανθρώπους ανοιχτόμυαλους, διατεθειμένους να δουν την άλλη πλευρά. Υπάρχουν, βέβαια, και εκείνοι που δεν μπορείς ούτε καν να αναφέρεις ότι οι Τούρκοι ξεκίνησαν την πυρκαγιά της Σμύρνης. Υπάρχουν όμως αποδείξεις για το γεγονός αυτό παρά το ότι όλες οι πλευρές αλληλοκατηγορούνται».
Ενδιαφέρον του Τομ Χανκς για ταινία
Το βιβλίο έδωσε στον Μίλτον μεγάλη χαρά. «Είναι άλλο πράγμα να ανακαλύπτεις την ιστορία στις σελίδες ενός βιβλίου και άλλο να την ακούς από το στόμα ενός ηλικιωμένου που ήταν παρών. Από την άλλη πλευρά, συχνά είχα την αίσθηση, ακούγοντας αυτούς τους ανθρώπους, ότι έκλεβα κάτι πολύ πολύτιμο. Ηταν οι πιο έντονες στιγμές της ζωής τους που πάντα θα θυμούνται και εγώ πήγαινα, τούς μιλούσα για καμιά - δυο ώρες και έφευγα, παίρνοντας μαζί μου αυτόν τον θησαυρό. Δεν εμπιστεύομαι το Ιντερνετ. Ποτέ δεν ξέρεις ποιος προμηθεύει τις πληροφορίες και για ποιον λόγο. Αν κάποιος προσπαθούσε να διαβάσει όλη την ιστορία της Σμύρνης στο Διαδίκτυο, θα τρελαινόταν από τις αντιφάσεις. Πιστεύω στην παλιομοδίτικη δημοσιογραφική έρευνα στα αρχεία και στις συνεντεύξεις πρόσωπο με πρόσωπο. Ανησυχώ πολύ για το μέλλον της δουλειάς, όταν βλέπω πόσο οι εφημερίδες και οι συνάδελφοι βασίζονται στο Διαδίκτυο». Η συνέντευξη έκλεισε με την ευχή να γίνει το βιβλίο του ταινία. Υπάρχουν έγκυρες δημοσιογραφικές πληροφορίες ότι αυτήν την περίοδο το διαβάζει ο Τομ Χανκς.
No comments:
Post a Comment