Η Αθηναϊκή Τριλογία και ο αγώνας της νέας γενιάς

Του Αθανασιου Φωκα*

Στην τελευταία τάξη του Λυκείου μετακόμισα στην Αθήνα, προετοιμαζόμενος για τις εισαγωγικές εξετάσεις. Εμενα κοντά στην πλατεία Κάνιγγος και αρκετά βράδια περπατούσα έξω από τα κτίρια της Εθνικής Βιβλιοθήκης, του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας, έξω από την περίφημη Αθηναϊκή Τριλογία. Μετά την αποτυχία μου να εισαχθώ στο Πολυτεχνείο, έζησα στο Λονδίνο, στην Αμερική και μετά πάλι στο Λονδίνο. Σε αυτή την περίοδο συχνά ερχόταν στη σκέψη μου η εικόνα της Αθηναϊκής Τριλογίας, ήταν σαν να αντιπροσώπευε το πρόσωπο της Αθήνας. Σήμερα έχω τη μεγάλη τύχη και τιμή να έχω ουσιαστικές σχέσεις με το καθένα από αυτά τα τρία σημαντικότατα ιδρύματα της χώρας μας: το Πανεπιστήμιο με αναγόρευσε επίτιμο διδάκτορα, η Ακαδημία Αθηνών με εξέλεξε μέλος της, και επίσης είμαι πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Η Τριλογία δεν αποτελεί απλώς το κορυφαίο αρχιτεκτονικό σύνολο κλασικιστικής τεχνοτροπίας σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά και μοναδικό σημείο αναφοράς του Πολιτισμού και της Ιστορίας μας. Για παράδειγμα οι θησαυροί της Βιβλιοθήκης περιλαμβάνουν από χρυσοποίκιλτα χειρόγραφα του 10ου αιώνα, μέχρι το αυτόγραφο χειρόγραφο του Ρήγα Βελεστινλή όπου γράφεται «Οποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά», μέχρι χειρόγραφα του Νίκου Καζαντζάκη. Οπως είναι γνωστόν αυτοί οι θησαυροί σώθηκαν ως εκ θαύματος από την καταστρεπτική μανία των κουκουλοφόρων. Η επίκληση του πανεπιστημιακού ασύλου στην προκειμένη περίπτωση είναι βαρύ πλήγμα κατά του έθνους και της Δημοκρατίας. Για μια ακόμη φορά, πέρα από τις επανειλημμένες γραπτές εκκλήσεις του γενικού γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών, κ. Ν. Ματσανιώτη προς τις αρμόδιες αρχές, ενώνοντας τη φωνή μου με αυτή του κ. Δρακάτου, προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών και του κ. Κίττα, πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, απευθύνουμε έκκληση προς την κυβέρνηση: κατά τη γνώμη μου η μη περιφρούρηση της Τριλογίας, με μαθηματική ακρίβεια θα οδηγήσει στην καταστροφή της και αυτό θα αποτελέσει εθνική καταστροφή, της οποίας οι υπεύθυνοι θα πρέπει να τιμωρηθούν για εθνική μειοδοσία.

Κατανοώ απολύτως την αγανάκτηση της νέας γενιάς: δεν είναι μόνο η αβεβαιότητα για το «ζην», ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες της πρωτοφανούς οικονομικής κρίσεως, αλλά ιδιαίτερα η πλήρης αδυναμία μας να προτείνουμε ένα πλαίσιο για το «ευ ζην». Ποια είναι τα ηθικά διδάγματα που προτείνουμε στη νέα γενιά; Η εμπορευματοποίηση των πάντων, η θεοποίηση με θεμιτά και αθέμιτα μέσα του πλουτισμού, η καταστροφή του περιβάλλοντος, η απολυτοποίηση του ατομικού έναντι του κοινωνικού συμφέροντος, η άποψη ότι η επιτυχία μετριέται μόνο με τη μάρκα του αυτοκινήτου που οδηγείς και τον αριθμό εμφανίσεων στα κατ’ ευφημισμόν ονομαζόμενα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η πλήρης έλλειψη σεβασμού σε παραδόσεις, θεσμούς και νόμους, η απληστία, η διαπλοκή, η διαφθορά, η ατιμωρισία.

Μέσα σε αυτή τη σήψη αξιών από ποιους μπορεί να εμπνευστεί η νέα γενιά; Μήπως από τους χώρους, της Δικαιοσύνης και της Εκκλησίας, οι οποίοι έχουν υποστεί ανεπανόρθωτες ρωγμές αρχίζοντας από τα παραδικαστικά κυκλώματα και τα ποικίλα εκκλησιαστικά σκάνδαλα και φθάνοντας στο αποκορύφωμα της ντροπής που ονομάζεται υπόθεση Βατοπεδίου; Εχω επανειλημμένως τονίσει το χρέος των ανθρώπων του πνεύματος προς τη νέα γενιά. Ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή της πρωτοφανούς κρίσεως αξιών σε όλα τα επίπεδα, ο δρόμος της επιστήμης με τον οποίο συνδέονται ενδογενώς, η αξιοκρατία, η ανιδιοτέλεια, η ταπεινοφροσύνη και η συνεχής αναζήτηση της αλήθειας, μπορεί και πρέπει να προτείνεται σαν μοντέλο μιας άλλης ζωής. Τελικά όμως είναι η νέα γενιά που καλείται να κάνει υπέρβαση και να λύσει η ίδια τα τεράστια προβλήματα που εμείς της κληροδοτήσαμε. Σε αυτή της την προσπάθεια έχει δύο μεγάλα πλεονεκτήματα. Πρώτον, την αγνότητα και τη δύναμη του «άνθους». Δεύτερο, την υπέροχη κληρονομιά της προσφοράς της Ελλάδος προς την ανθρωπότητα, προσφορά ιδεών και απαράμιλλης αγωνιστικότητας από τους αρχαίους Ελληνες μέχρι το Επος του 1940. Σε αυτό τον αγώνα της θα βρει στηρίγματα σε νησίδες αριστείας που ευτυχώς υπάρχουν ακόμα στην κοινωνία μας και ιδιαίτερα σε νησίδες αριστείας σε σχολεία και σε πανεπιστήμια. Στον αγώνα αυτό θα απομονώσει τις δυνάμεις της βίας και της καταστροφής και θα επιβάλει: ποιότητα μόρφωσης, ποιότητα αισθητικής, ποιότητα ανθρωπίνων σχέσεων. Αυτή είναι η μόνη μας ελπίδα.

* Ο κ. Αθ. Φωκάς είναι ακαδημαϊκός.