from kathimerini

Το «δόγμα Ομπάμα» Του Θεοδωρου Κουλουμπη* Ο Hans Morgenthau, ένας από τους κορυφαίους διανοητές της σχολής του Ρεαλισμού στον 20ό αιώνα, είχε καταδικάσει απερίφραστα την αμερικανική εμπλοκή στον πόλεμο του Βιετνάμ. Η κριτική του στηρίχθηκε σε δύο θεμελιώδεις παραδοχές: η πρώτη ήταν ότι οι ηγεσίες των κρατών «δεν πρέπει ποτέ να τοποθετούν τις χώρες τους σε θέση από την οποία δεν μπορούν να προχωρήσουν χωρίς θανάσιμο κίνδυνο, αλλά ούτε να υποχωρήσουν χωρίς να ταπεινωθούν». Η δεύτερη παραδοχή, με συγκεκριμένο παραλήπτη τις ΗΠΑ, ήταν ότι «η υπερδύναμη δεν πρέπει ποτέ να εμπλακεί σε έναν παρατεταμένο χερσαίο πόλεμο στην ηπειρωτική Ασία». Οι Αμερικανοί πρόεδροι Truman, Eisenhower, Kennedy, Johnson, Nixon, Ford και –πιο πρόσφατα– ο George W. Bush αγνόησαν και τις δύο συνετές παραινέσεις του Εβραιοαμερικανού στοχαστή. Ετσι η χώρα τους ενεπλάκη σε μακροχρόνιους και καταστροφικούς πολέμους στην Κορέα (1950-54), στο Βιετνάμ (1964-75), στο Αφγανιστάν (2001 μέχρι σήμερα) και στο Ιράκ (2003 μέχρι σήμερα). Η κυβέρνηση Ομπάμα έχει κληρονομήσει το βαρύ φορτίο απεγκλωβισμού από τα υπάρχοντα και από δυνητικά μέτωπα (π. χ. Ιράν και Πακιστάν) στην καρδιά της νότιας Ασίας, χωρίς η απαγκίστρωσή της να θεωρηθεί άτακτη υποχώρηση όπως στην περίπτωση του Βιετνάμ. Εννιά μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ φαίνεται να οδηγεί τη χώρα του σε πιο ήρεμα διεθνή ύδατα. Το «δόγμα Ομπάμα» προτάσσει την επιστροφή στη συλλογική και θεσμική αντιμετώπιση των μεγάλων προβλημάτων του πλανήτη, με τη χρησιμοποίηση ενός μείγματος διπλωματικών, οικονομικών και στρατιωτικών (κυρίως αποτρεπτικών) χειρισμών. Ηδη υπάρχουν σημαντικά δείγματα αμερικανικής συμπεριφοράς, που δείχνουν ότι οι προεκλογικές υποσχέσεις του Αφροαμερικανού προέδρου εφαρμόζονται στην πράξη: τα Ηνωμένα Εθνη (στα 64 τους χρόνια) παύουν να θεωρούνται αποπαίδι της διεθνούς κοινωνίας. Ο συμβολισμός ενός Αμερικανού ηγέτη που προεδρεύει –περιμένοντας τη σειρά του– σε συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας στέλνει ένα πανίσχυρο μήνυμα ότι η συνταγή μονομερισμού των νεοσυντηρητικών συμβούλων του προέδρου Bush έχει μπει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Η αναβάθμιση της Ομάδας των 20, με έμφαση στην υπεύθυνη αντιμετώπιση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, πιστοποιεί επίσης ότι καμία χώρα δεν μπορεί από μόνη της να λύσει τα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας. Η θετική συγχρόνως στάση των ΗΠΑ σε προκλήσεις, όπως η υπερθέρμανση του πλανήτη, ξεφεύγει από τον περιβαλλοντικό στρουθοκαμηλισμό του προκατόχου του. Σε σχέση με την Ευρώπη, μετά την ιστορική επανένταξη της Γαλλίας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και τη θετική έκβαση του ιρλανδικού δημοψηφίσματος για τη Συνθήκη της Λισσαβώνας, η ευρωαμερικανική επικοινωνία αναθερμαίνεται αφήνοντας πίσω πικρές εμπειρίες του 2002-04, που άδικα ταξινόμησαν τους Ευρωπαίους σε «παλιούς» και «νέους». Οι σχέσεις των ΗΠΑ με τη Ρωσία βελτιώνονται αισθητά μετά την απόφαση του Ομπάμα να ακυρώσει την αντιπυραυλική ομπρέλα που θα τοποθετούνταν στην Πολωνία και την Τσεχία. Το αντάλλαγμα εισπράττεται ήδη με τη ρωσική συμμετοχή σε μια αυστηρή και συγχρόνως συλλογική αντιμετώπιση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Στο μεταξύ, οι σχέσεις ΗΠΑ - Κίνας παραμένουν καλές με δεδομένη την αλληλεξάρτηση των δύο χωρών, που συνοψίζεται για τους Κινέζους με τη φράση «δανείζω για να εξάγω». Οι αφρικανικές ρίζες του Αμερικανού προέδρου, τα πολυδιαφημισμένα ταξίδια του στη Μαύρη Ηπειρο και η γνήσια προσήλωσή του στην αειφόρο ανάπτυξη των φτωχών περιοχών του πλανήτη δημιουργούν προσδοκίες πως οι καλοπροαίρετες διακηρύξεις του για την αναδιανομή του παγκόσμιου πλούτου θα αρχίσουν να πραγματοποιούνται. Το μομέντουμ του διπλωματικού ανοίγματος των Αμερικανών είναι φανερό και στις σχέσεις με τη Λατινική Αμερική. Χειροπιαστά παραδείγματα μας δίνουν οι κοινές επιχειρήσεις με το Μεξικό για την αντιμετώπιση της λαθρομετανάστευσης, η παροχή άδειας στους Αμερικανούς πολίτες κουβανικής προελεύσεως να επισκέπτονται τη γενέτειρά τους και οι πολιτικές μη επεμβάσεων στα εσωτερικά χωρών όπως η Oνδούρα και η Κολομβία. Το νέο κλίμα ύφεσης επιβεβαιώθηκε γραφικά από τον πρόεδρο της Βενεζουέλας, Ούγκο Τσάβες, όταν αυτός αναφώνησε στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ότι η αίθουσα χωρίς τον πρόεδρο Bush «δεν μυρίζει πια θειάφι». Το «δόγμα Ομπάμα» θα μείνει όρθιο ή θα καταρρεύσει ανάλογα με τις εξελίξεις στην περιοχή της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Τα ερωτήματα είναι πολλά και σύνθετα: Υπάρχει κίνδυνος η σταδιακή αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ να αναζωπυρώσει τις φυλετικές συγκρούσεις στην τόσο ταλαιπωρημένη αυτή χώρα καταλήγοντας στην τριχοτόμησή της; Παραινέσεις, τύπου Morgenthau, θα αποτρέψουν ένα νέο κύμα στρατιωτικής κλιμάκωσης στο Αφγανιστάν, το οποίο στη μακρόχρονη ιστορία του έχει εξουδετερώσει κάθε εισβολέα ασχέτως χρώματος, ιδεολογίας ή προελεύσεως; Το Πακιστάν, με σημαντικό πυρηνικό οπλοστάσιο, θα αντέξει στην επέλαση των φονταμενταλιστών Ταλιμπάν (και των παραφυάδων της Αλ Κάιντα) ή, καταρρέοντας, θα προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στη βαριά οπλισμένη με πυρηνικά Ινδία; Το λαλίστατο καθεστώς του Ιράν θα προτιμήσει να ανοίξει έναν ρεαλιστικό πυρηνικό διάλογο με τη διεθνή κοινότητα ώστε να μην ξαναπαιχθεί το ιρακινό σενάριο στο έδαφός του; Και, πρωτίστως, θα μπορέσει η κυβέρνηση Ομπάμα να πείσει τον Ισραηλινό ηγέτη Netanyahu να τερματίσει τη δημιουργία νέων οικισμών Ισραηλινών εποίκων στα κατεχόμενα εδάφη της Δυτικής Οχθης (προϋπόθεση για τη λύση των δύο κρατών), χωρίς να πληρώσει ένα βαρύ πολιτικό τίμημα στο πανίσχυρο εβραιοαμερικανικό λόμπι; Σε τελευταία ανάλυση, θα αναγκαστεί ο νομπελίστας Ειρήνης Αμερικανός πρόεδρος να φρενάρει πολλές από τις φιλειρηνικές του πρωτοβουλίες μεταθέτοντας την ενεργητικότητά του σε εσωτερικές υποθέσεις ύψιστης σημασίας, όπως η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης και η δημιουργία ενός αποτελεσματικού εθνικού συστήματος υγείας; Από τη στήλη αυτή μπορούμε μόνο να ευχηθούμε ότι το «δόγμα Ομπάμα» θα πάρει σάρκα και οστά. Διότι οι πράξεις και παραλείψεις ηγετών των μεγάλων δυνάμεων είχαν και θα συνεχίσουν να έχουν βαθύτατες επιπτώσεις για ολόκληρη την ανθρωπότητα. * Ο κ. Θ. Κουλουμπής είναι αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ (couloumbis@msn. com).