Ενας κόσμος χωρίς εμπιστοσύνη

Ενας κόσμος χωρίς εμπιστοσύνη

Του Νίκου Κωνσταντάρα

Η ταραχή της διεθνούς κοινότητας γύρω από την πρόθεση των ΗΠΑ να πλήξουν στρατιωτικά το καθεστώς της Συρίας, κατηγορώντας το ότι χρησιμοποίησε χημικά όπλα, είναι ενδεικτική της αμηχανίας που επικρατεί στη συλλογική διακυβέρνηση του πλανήτη. Για να λειτουργήσει οποιαδήποτε κοινωνία, πρέπει να υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών της, η πίστη ότι ό,τι κάνει ο καθένας ενισχύει το σύνολο και ότι το ισχυρό σύνολο ωφελεί το κάθε μέλος. Η καχυποψία που έχει πάρει τη θέση της εμπιστοσύνης υπονομεύει όχι μόνο τις αποφάσεις ηγετών αλλά καθιστά αδύνατη κάθε σοβαρή συζήτηση. Το βλέπουμε στους μηχανισμούς παγκόσμιας διακυβέρνησης, όπως τα Ηνωμένα Εθνη και, σε αυξανόμενο βαθμό το ΔΝΤ, αλλά και εντός κοινωνιών που δοκιμάζονται, όπως η ελληνική. Οι αιτίες για την κατάρρευση της εμπιστοσύνης είναι πολλές, αλλά όλες μαζί υπογραμμίζουν μια αλήθεια, ότι, αν δεν αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη, δεν θα δημιουργηθούν οι νέες δομές που θα επιτρέψουν στις κοινωνίες και στα συλλογικά όργανα της διεθνούς διακυβέρνησης να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του καιρού μας. Οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών, εμφύλιοι και διακρατικοί πόλεμοι, η μαζική μετανάστευση, η παγκόσμια οικονομία, το διεθνές έγκλημα και η τρομοκρατία, απαιτούν συλλογική και αποφασιστική δράση. Η μοναδική διέξοδος είναι η επιστροφή σε συλλογικές αποφάσεις για την επιβολή κοινών αξιών -αξιών που ωφελούν όλους τους λαούς-, ώστε να συμφωνούν με την προστασία και την επιβολή τους. Στο θέμα της Συρίας, ο ΟΗΕ είναι παράλυτος επειδή η Ρωσία και η Κίνα -μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας- διαφωνούν με τη σπουδή των ΗΠΑ να πλήξουν το καθεστώς Ασαντ. Η Βρετανία αντιμετωπίζει κρίση ταυτότητας από την ώρα που η Βουλή των Κοινοτήτων απέρριψε την πρόταση της κυβέρνησης να συμμετάσχει σε εκστρατεία εναντίον της Συρίας. Ο κύριος λόγος της δυσπιστίας είναι η πικρή εμπειρία της εισβολής στο Ιράκ το 2003, όταν οι ΗΠΑ παρέσυραν πολλές άλλες χώρες με στοιχεία που απεδείχθησαν πλαστά. Οι περισσότεροι Αμερικανοί και Βρετανοί δεν πιστεύουν ότι νέα παρέμβαση στα εσωτερικά άλλης χώρας θα έχει θετικό αποτέλεσμα, ενώ πολλοί πολιτικοί των δύο χωρών αρνούνται να συναινέσουν σε τέτοια εκστρατεία, πάλι λόγω της πικρής πείρας του Ιράκ. Οι δύσπιστοι βλέπουν τις ομοιότητες μεταξύ των δύο επιχειρήσεων και όχι τις διαφορές: καλώς ή κακώς, δεν αξιολογούν την περίπτωση σε σοβαρή βάση. Ο ΟΗΕ υπονομεύεται εδώ και χρόνια από την αίσθηση ότι οι δυτικές δυνάμεις –οι ΗΠΑ και σε μικρότερο βαθμό η Βρετανία και η Γαλλία– χειραγωγούν τον Οργανισμό για να πετύχουν τους δικούς τους στόχους. Οι αντιδράσεις των Ρώσων και των Κινέζων οδήγησαν τις ΗΠΑ στο να προωθήσουν το δόγμα της παρέμβασης στα εσωτερικά κυρίαρχων χωρών, όταν οι ηγεσίες τους εγκληματούν εναντίον των λαών τους, παρακάμπτοντας τον ΟΗΕ κατά περίπτωση. Φαίνεται όλο και πιο πιθανό ότι ισχυρές χώρες –ή συμμαχίες χωρών– θα συνεχίσουν να δρουν μονομερώς σε κρίσιμα ζητήματα, όταν δεν μπορούν να πείσουν τον ΟΗΕ. Σε άλλο επίπεδο, οι λεγόμενες αναδυόμενες χώρες εκφράζουν όλο και συχνότερα την καχυποψία ότι το ΔΝΤ εκπροσωπεί τα συμφέροντα κυρίως των ΗΠΑ και των Ευρωπαίων (και η στήριξη του ΔΝΤ προς την Ελλάδα παρουσιάζεται ως παράδειγμα). Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα αρκετές αναδυόμενες οικονομίες από την επιστροφή δολαρίων στις ΗΠΑ ίσως δώσουν στο ΔΝΤ την ευκαιρία να δείξει αν μπορεί να αλλάξει τις παλιές συνταγές του. Εάν ο ΟΗΕ δεν καταφέρει να γίνει πάλι το μοναδικό όργανο συλλογικής δράσης σε παγκόσμιο επίπεδο, αυξάνεται ο κίνδυνος ότι θα τον διαδεχθεί άλλος ύστερα από κάποια μεγάλη καταστροφή –όπως η Κοινωνία των Εθνών, που θεσπίστηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν απέτρεψε τον Β΄ και έδωσε τη θέση της στον ΟΗΕ. Η επιλογή των ισχυρών χωρών είναι: παραχωρούμε πάλι μέρος της δύναμής μας στο συλλογικό όργανο ή πιστεύουμε ότι άναρχος κόσμος θα μας ευνοήσει; Σήμερα φαίνεται ότι μόνο οι ΗΠΑ θα άντεχαν σε έναν κόσμο χωρίς κανόνες, αλλά και για αυτές ο πλανήτης θα ήταν επικίνδυνος και δυσάρεστος. Επείγει, λοιπόν, να υπάρξουν πρωτοβουλίες που θα δείξουν ότι ο ΟΗΕ μπορεί ακόμη να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο. Για παράδειγμα, εάν ο Οργανισμός αναλάμβανε να πείσει τη Δαμασκό να θέσει τις αποθήκες με τα χημικά όπλα της υπό διεθνή επιτήρηση, θα μπορούσαν οι Αμερικάνοι και οι Σύροι να κάνουν ένα βήμα πίσω και ο ΟΗΕ να κέρδιζε σε αξιοπιστία. Υπάρχει ακόμη χρόνος. Τα μαθήματα από το παρελθόν είναι πολύ σκληρά για να τα αγνοούμε σήμερα.KATHIMERINI