Eξ αφορμης

Eξ αφορμης

Η προαναγγελία της παρακμής
Της Τιτικας Δημητρουλια
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_10/06/2012_484972

Πόσο η λογοτεχνία μιας χώρας σε κρίση καταγράφει την κρίση αυτή; Τι οφείλουν –και άραγε ποιος καθορίζει το δέον;– να πράξουν οι συγγραφείς της και πώς όντως δρουν μέσα στη συγκεκριμένη κατάσταση; Αυτό το ερώτημα πηγαίνει, στην πραγματικότητα, στην ουσία της ίδιας της λογοτεχνίας, της πεζογραφίας στην οποία θα σταθούμε εδώ, αφού εμπεριέχει μια διερώτηση για τη σχέση της λογοτεχνίας με τα λοιπά υποσυστήματα της κοινωνίας, όπως η πολιτική και η οικονομία λόγου χάρη, για την έννοια της αποτύπωσης / αναπαράστασης, τον καθρέφτη και τον μεγεθυντικό φακό, για την πρόσληψη της αναπαράστασης αυτής στον καιρό της και στο μέλλον.

Αν όντως λοιπόν ο συγγραφέας είναι αναπόδραστα του καιρού του, όπως διατεινόταν ο Σαρτρ, η σχέση του με τον καιρό αυτόν κάθε άλλο παρά απλουστευτική είναι. Οι σχέσεις ανάμεσα στην κοινωνία, την κουλτούρα και τη λογοτεχνία είναι σε όλες τις εποχές πολύπλοκες, διαφοροποιημένες και διαβαθμισμένες. Η αποτύπωση μιας εποχής είναι τόσο πολύπλοκη, που ακόμα και η πρόσληψή της καθίσταται συχνά δυσχερής, εφόσον ακόμη και στον ρεαλισμό –πόσο μάλλον στον μοντερνισμό και τον μεταμοντερνισμό– όπως έλεγε ο ρεαλιστής Γκυ ντε Μωπασσάν «αληθοφάνεια σημαίνει να δίνεις την απόλυτη ψευδαίσθηση του αληθινού, σύμφωνα με την κανονική λογική των γεγονότων, και όχι να τα μεταγράφεις δουλικά στη φύρδην-μίγδην διαδοχή τους. Συμπεραίνω λοιπόν πως οι ταλαντούχοι Ρεαλιστές θα έπρεπε να ονομάζονται μάλλον δημιουργοί ψευδαίσθησης, ταχυδακτυλουργοί».

Κοιτάζοντας λοιπόν προς τα πίσω, είναι σαφές ότι η ελληνική πεζογραφία προείδε τα μελλούμενα. Δεν αποτυπώθηκαν με κάθε λεπτομέρεια η διαπλοκή, η διαφθορά, η μετάλλαξη των ψυχών, των αξιών και του συστήματος, η άφεση αμαρτιών στο δομικό κακό και η συστράτευση στην υπηρεσία του, η άλωση των θεσμών και η παράνοια του μεγαλείου; Ο Λευτέρης Καλοσπύρος επεσήμαινε, πριν από λίγο καιρό, στο περιοδικό «Διαβάζω», κάποια πεζογραφήματα προφητικά, μεταξύ των οποίων και τη «Φανταστική περιπέτεια» του Αλέξανδρου Κοτζιά και το «Εις τον πάτον της εικόνας» της Μάρως Δούκα. Πλάι στα πολλά και σημαντικά πεζογραφήματα που διείδαν τη διαδρομή προς την άβυσσο τα τελευταία τριάντα χρόνια και στα οποία θα έπρεπε κάποια στιγμή να αναφερθούμε εκτενώς, θα πρόσθετα την αστυνομική λογοτεχνία, από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 και εξής, που κατήγγειλε ποικιλοτρόπως την παρακμή του μεταπολιτευτικού πολιτικοκοινωνικού συστήματος και τη σταδιακή διάλυσή του, αλλά και την επιστημονική φαντασία. Στα δύο αυτά είδη χρωστάμε κάποιες συγκλονιστικές εικόνες του κέντρου της Αθήνας, αλλά και ορισμένες σημαντικές επισημάνσεις –τις οποίες εντοπίζουμε και αλλού βεβαίως– για τη βαλκανική-ευρωπαϊκή μας ταυτότητα. Εικόνες και αναπαραστάσεις που έμοιαζαν όλες υπερβολικές στην ώρα τους και σήμερα είναι εφιαλτικά πραγματικές. Προφητικά όμως δεν είναι μόνο τα κείμενα που έστω και εκ των υστέρων είναι ευκρινή στην ανάγνωσή τους, αλλά και όλα εκείνα των οποίων τις υπόρρητες επισημάνσεις, τους κρυφούς συμβολισμούς, τις αντεστραμμένες εικόνες ίσως ακόμη δεν έχουμε κατανοήσει εν μέρει ή εν όλω. Το μέλλον θα δείξει και θα αναδείξει τα κείμενα αυτά, που λιγότερο ή περισσότερο κρυπτικά μιλούν για το κακό αλλά ίσως και για την κρυμμένη δύναμη. Μαζί με όλα όσα σήμερα γράφονται και μοιάζουν εκτός εποχής, ενώ παρακολουθούν τον πιο μυστικό ρυθμό της.