ΦΑΚΕΛΩΜΑ, ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ, «ΓΥΨΟΣ» ΚΑΙ... Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

Τα άγνωστα αρχεία της χούντας

Ενα μοναδικό υλικό με ντοκουμέντα και απόρρητα έγγραφα της χούντας φέρνει σήμερα στη δημοσιότητα το «Εθνος της Κυριακής», τιμώντας την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.

Το υλικό που φυλάσσεται πλέον στα Γενικά Αρχεία του Κράτους αποτυπώνει ανάγλυφα το κλίμα της εποχής: τη λογοκρισία, τις παρακολουθήσεις, το φακέλωμα των κοινωνικών φρονημάτων, το ανελέητο κυνηγητό των κομμουνιστών, την προπαγάνδα, τα ψυχολογικά μέσα που επιστράτευσαν οι πραξικοπηματίες για την επιβολή του τρόμου.

Οσα κι αν έχει διαβάσει κανείς για τον Διομήδη Κομνηνό, το 17χρονο αγόρι που έμελλε να γίνει το πρώτο θύμα της χούντας στα γεγονότα του Νοέμβρη, δεν μπορεί παρά να αισθανθεί συγκίνηση στη θέα ενός ιδιαίτερου τεκμηρίου: την πρώτη σελίδα από το Μητρώο Προσερχομένων στον Σταθμό Α' Βοηθειών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού τη νύχτα της 16ης Νοεμβρίου 1973, στην οποία καταγράφεται η επίσημη αναφορά των γιατρών που παρέλαβαν τη σορό του δολοφονημένου μαθητή. Και όλα αυτά ενώ οι δικτάτορες και οι σημερινοί υμνητές τους αρνούνται προκλητικά ότι υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο...

Ο Διομήδης Κομνηνός, ένα παιδί που πυροβολήθηκε εν ψυχρώ επειδή ύψωσε τα άοπλα χέρια του στα τανκς, ταυτίστηκε στις λαϊκές συνειδήσεις με τον αγώνα κατά των λαομίσητων τυράννων, με τη ματωμένη πάλη για την ελευθερία και την ανεξαρτησία της χώρας. Κάπως έτσι ένα κομμάτι χαρτί του 1973 αποκτά σήμερα συμβολικό χαρακτήρα και δύναμη:

«Ημερομηνία: 16/11/73. Ωρα: 22.15. Επώνυμον: Κομνηνός. Ονομα: Διομήδης του Ιωάννου», καταγράφεται στην αναφορά. «Ηλικία: 17. Διεύθυνσις κατοικίας: Ανδρου 8». Τις πρώτες ώρες της κολασμένης εκείνης νύχτας για τους γιατρούς της βάρδιας ο νεκρός Κομνηνός δεν είναι παρά ένας «άγνωστος ανήρ» με ηλικία κατά προσέγγιση 22 ετών. Τα στοιχεία του θα εξακριβωθούν λίγο αργότερα. «Πάθησις: Τυφλό τραύμα αριστερού προκαρδίου χώρας. Προσεκομίσθη νεκρός», αναφέρεται. «Αίτιον: Πυροβόλο όπλο. Τόπος και ώρα δυστυχήματος: Πολυτεχνείο προ 30 λεπτών περίπου».

Τον νεκρό μαθητή έχει μεταφέρει στον Σταθμό Α' Βοηθειών ένας αυτόπτης μάρτυρας που τυγχάνει να είναι γιατρός στην Πολυκλινική, ο Αντώνιος Κοντόπουλος. Λαμβάνοντας «αριθμό εισιτηρίου 214» ο Διομήδης Κομνηνός διακομίζεται με ασθενοφόρο στο νεκροτομείο. Τα στοιχεία μάς παρέχει το επίσημο έγγραφο στο οποίο σημειώνεται, επίσης, ότι έγιναν προσπάθειες ανάνηψης χωρίς, όμως, επιτυχία: «Είδος παρασχεθείσης ιατρικής βοήθειας: Εξέταση, τεχνητή αναπνοή, χορήγηση οξυγόνου, διασωλήνωση τραχείας».

Κλιμάκωση του αγώνα
Η θηριωδία της χούντας έχει κορυφωθεί, όμως η ορμή της λαϊκής θέλησης δεν μπορεί πλέον να ανακοπεί. Είναι κάτι που έχει αρχίσει να φαίνεται από καιρό. Ηδη τον Φεβρουάριο του 1973 τα γεγονότα στη Νομική κλιμακώνουν τον αντιδικτατορικό αγώνα. Και κάπου εκεί επιστρατεύονται οι «αγανακτισμένοι πολίτες»...

Αποκαλυπτικό είναι το τηλεγράφημα της 19ης Φεβρουαρίου 1973 με το οποίο σύλλογος γονέων... δημοτικού σχολείου στα Μουδανιά ζητάει από τους συνταγματάρχες τη βίαιη καταστολή των φοιτητικών κινητοποιήσεων στην Αθήνα ενάντια στις εξορίες, τα βασανιστήρια, τις άγριες διώξεις, την καταπάτηση των ακαδημαϊκών ελευθεριών.

«Διαμαρτυρόμενοι εντόνως δι' αναρχικάς αντεθνικάς και οχλοκρατικάς εκδηλώσεις ξενοκίνητων φοιτητών ενίων Ανωτάτων Ιδρυμάτων αιτούμεθα λήψιν ενδεικνυόμενων μέτρων διά παγίωσιν τάξεως και επαναφορά ευρύθμου λειτουργίας ανωτέρω Ιδρυμάτων. Διοικητικό Συμβούλιον Συλλόγου Γονέων Κηδεμόνων Δημοτικού Σχολείου Νέων Μουδανιών». Το τηλεγράφημα κοινοποιείται στον πρωθυπουργό, τους αντιπροέδρους της «Εθνικής Κυβερνήσεως» και τον «υπουργό Παιδείας Αθήνας».

Εκτός από τα ντοκουμέντα του 1973, το «Εθνος της Κυριακής» παρουσιάζει σήμερα και άλλα σημαντικά έγγραφα από την επταετία: Τον φάκελο κοινωνικών φρονημάτων του σκηνοθέτη Μιχάλη Κακογιάννη, το απόρρητο δελτίο «ψυχολογικών επιχειρήσεων» της χούντας, την επίσημη απαγόρευση στον υπόδικο Ανδρέα Παπανδρέου να διαβάζει «Herald Tribune» στις Φυλακές Αβέρωφ, σημειώσεις από την υπόθεση Παναγούλη. Μια ανάγνωση της Ιστορίας απευθείας από την πηγή...

Οι... κακές παρέες του ασυμβίβαστου σκηνοθέτη
Ραπόρτο για τα φρονήματα του Κακογιάννη

Σύμφωνα με έγγραφο της Υπηρεσίας Εποπτείας Τύπου προς το υπουργείο Δικαιοσύνης στις 12 Ιουνίου, δεν εγκρίνεται η ανάγνωση της «Herald Tribune» από τον Α. Παπανδρέου.

Λεπτομερή ενημέρωση για τα «κοινωνικά φρονήματα» και τη «νομιμοφροσύνη» του σκηνοθέτη Μιχάλη Κακογιάννη περιλαμβάνει αυτό το απόρρητο έγγραφο του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Με υπογραφή του αστυνομικού διευθυντή και μετέπειτα αρχηγού της Αστυνομίας Πόλεως, Γιαννούλη Κωνσταντίνου, η ενημέρωση συνετάχθη στις 5 Μαΐου 1969, κοινοποιείται στην ΚΥΠ και αναφέρει: «Ούτος κατά το χρονικό διάστημα της εν Ελλάδι διαμονής του ενεφορείτο υπό αριστερών φρονημάτων άνευ συγκεκριμένης δράσεως. Κατά τα έτη 1954-1955 είχε συναναστροφάς μετά της κομμουνιστρίας ηθοποιού Μελίνας Μερκούρη». Και συνεχίζει: «Την 24/6/1968 εδημοσιεύθη έκκλησις της ελληνικής προπαρασκευαστικής επιτροπής διά το 8ον Φεστιβάλ Νεολαίας Ελσίνκι Φινλανδίας εις ην μετείχε μετ' άλλων κομμουνιστικών στελεχών. Ο ειρημένος κέκτηται την Αγγλικήν υπηκοότητα και ανεχώρησε την 7/11/1966 αεροπορικώς μέσω Κρατικού Αερολιμένος Αθηνών εις Αλλοδαπήν. Επανάφιξις τούτου δεν προκύπτει. Ούτος κατά πληροφορίες εις την Αλλοδαπήν συνεργάζεται στενώς μετά των ηθοποιών ΠΑΠΑ Ειρήνης και ΜΕΡΚΟΥΡΗ Μελίνας.

Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός του ΚΚΕ "Φωνή της Αλήθειας" της 28/9/67 μετέδωσεν ότι ούτος εις συνέντευξίν του προς τους Τάϊμς Νέας Υόρκης εδήλωσεν ότι δεν θα επιστρέψη εις Ελλάδα εφόσον "υπάρχει το σκοταδιστικόν καθεστώς της ΧΟΥΝΤΑΣ".

Ομοίως εδήλωσεν ότι έχει καταργηθή η ελευθεροτυπία και έχει επιβληθή λογοκρισία εις τον κινηματογράφον και εις το Θέατρον. Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός της Σόφιας εις την εκπομπήν της 5/10/67 μετέδωσεν ότι ο σκηνοθέτης ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ Μιχαήλ εις δήλωσίν του διά την εν Ελλάδι κατάστασιν επέκρινε ταύτην και ηρνήθη να επιστρέψη εκ νέου εις την Ελλάδα».

Μπλόκο στη «Herald Tribune»
Εκοψαν την εφημερίδα του υπόδικου Ανδρέα

Σχεδόν ενάμιση μήνα μετά την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών ο Ανδρέας Παπανδρέου, κρατούμενος στις Φυλακές Αβέρωφ, ζητεί να διαβάσει τη «Herald Tribune».

Το θέμα απασχολεί τις κρατικές Αρχές και τελικά στις 12 Ιουνίου η Υπηρεσία Εποπτείας Τύπου απευθύνεται στο υπουργείο Δικαιοσύνης με ένα ιστορικό έγγραφο που σήμερα φυλάσσεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους:

«Εχομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν υμίν ότι δεν εγκρίνομεν την ανάγνωσιν υπό του κρατουμένου υποδίκου Ανδρέα Παπανδρέου του Γεωργίου της εφημερίδος HERALD TRIBUNE και δη από του φύλλου της 31ης Μαΐου και εντεύθεν. Τούτο δε διότι δεν είναι απλώς πληροφοριακοί οι σκοποί διά του οποίου ζητεί να εφοδιασθή με αντίτυπα της εφημερίδας ταύτης. Κατά συνέπειαν δεν είναι δυνατόν να γίνη δεκτόν το διατυπωθέν διά του Διευθυντού των Φυλακών Αβέρωφ αίτημα του προαναφερόμενου υποδίκου.

Εντολή υπουργού, Συνταγματάρχης Στρατιωτικής Δικαιοσύνης Ηλίας Παπαπούλος».

Η υπόθεση Παναγούλη και η... κάτοψη της «Εθνικής Αντίστασης»

Είναι 13 Αυγούστου 1968, λίγα λεπτά πριν από τις οκτώ το πρωί. Η αυτοκινητοπομπή που συνοδεύει τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο αιφνιδιάζεται από μια τρομακτική έκρηξη. Ουδείς τραυματίζεται. Η απόπειρα δολοφονίας κατά του δικτάτορα έχει αποτύχει. Λίγο αργότερα συλλαμβάνεται σε κοντινό σημείο ο δράστης: είναι ο Αλέκος Παναγούλης.

Ο ίδιος και άλλα 14 άτομα -μέλη της οργάνωσης «Εθνική Αντίσταση»- θα δικαστούν τον επόμενο Νοέμβριο. Ο Παναγούλης, έχοντας βγει ζωντανός μέσα από φριχτά βασανιστήρια, καταδικάζεται τελικά δις εις θάνατο διά τυφεκισμού, ποινή που δεν θα εκτελεστεί ποτέ λόγω της διεθνούς κατακραυγής.

H δομή της οργάνωσης
Στον φάκελο της υπόθεσης Παναγούλη περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων κείμενα με τις βασικές αρχές της οργάνωσης και στοιχεία για τη λειτουργία της. Στη σελίδα της φωτογραφίας απεικονίζεται σχεδιάγραμμα με την οργανωτική της δομή όπως την κατέγραψε το Ειδικόν Ανακριτικόν Τμήμα της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας. Ανάμεσα στα ψευδώνυμα των αγωνιστών αναγνωρίζονται αρκετά πρόσωπα:

Στην κορυφή της βρίσκεται ο «Λευκός» κατά κόσμον Νίκος Λεκανίδης, ενώ στις διακλαδώσεις της εντοπίζονται μεταξύ άλλων ο «Νικηφόρος» ή Νίκος Ζαμπέλης, ο «Ολύμπιος» -χάρη στην υπομονή του- Γιάννης Κλωνιζάκης, ο αείμνηστος Λευτέρης Βερυβάκης ως «Πολύβιος», ο Δημοσθένης που δεν είναι άλλος από τον τέως υπουργό Ευστάθιο Γιώτα. Ο Παναγούλης είχε το ψευδώνυμο «Ανίκητος».

Ο φάκελος προέρχεται από τη Γενική Γραμματεία Τύπου και Πληροφοριών, η οποία τον παραχώρησε στα Αρχεία του Κράτους. Στις συλλογές του φυλάσσεται και το πλαστό διαβατήριο με το οποίο ο Παναγούλης είχε διαφύγει στην Κύπρο για να οργανώσει την αντίσταση κατά της χούντας. Το διαβατήριο έχει δήθεν εκδοθεί από την Κυπριακή Δημοκρατία, φέρει τον αριθμό Α 01402 και κάτοχός του υποτίθεται ότι είναι κάποιος Μάριος Ανδρέου, γεννημένος στη Λευκωσία το 1939. Μόνο η φωτογραφία μαρτυρά ότι μπροστά μας έχουμε τον Αλέκο Παναγούλη...

Ψίθυροι - Διαδόσεις - Φήμαι
Kυβερνητικές διαφωνίες και πρόκριση στο Γουέμπλεϊ έναντι... 3 εκατ. δραχμών

Ενα αποκαλυπτικό απόρρητο έγγραφο της χούντας. Το 16σελιδο «Μηνιαίον δελτίο Ψυχολογικών Επιχειρήσεων - Διαφωτίσεως» που συντάχθηκε από το Αρχηγείο Στρατού τον Μάιο του 1971. Παρέχει σαφή εικόνα για τον μηχανισμό προπαγάνδας που στήθηκε κατά τη διάρκεια της επταετίας. Στη σελίδα 5 του Δελτίου υπό τον τίτλο «Ψίθυροι - Διαδόσεις - Φήμαι» αναφέρεται:

«Διεδόθησαν τα κατωτέρω:

α. Υφίστανται τάσεις υποτιμήσεως της δραχμής συνεπεία της κρίσεως του δολλαρίου.

β. Η νίκη του ΠΑΟ επί του Ερυθρού Αστέρος εξηγοράσθη αντί 3 εκατ. δραχμών.

γ. Ο ευμενώς προς την Εθν. Κυβέρνησιν συμπεριφερόμενος Ελληνικός και ξένος Τύπος χρηματοδοτείται υπό ταύτης.

δ. Υφίσταται διάστασις μεταξύ του κ. Πρωθυπουργού και του Υπουργού Συντονισμού και των Γεν. Γραμματέων των Υπουργείων.

ε. Επίκειται η πτώσις ή ο ανασχηματισμός της Κυβερνήσεως (εντός του μηνός Ιουνίου). Εις την νέαν Κυβέρνησιν θα περιληφθούν και τέως πολιτικοί.

ζ. Η Τράπεζα δεν χορηγεί εξοφλητικάς αποδείξεις προς τους αγρότας διά τα χρέη, τα οποία εχάρισεν η Κυβέρνησις.

η. Οι ανώτατοι Αξ/κοί του Ναυτικού δεν διάκεινται ευμενώς προς την Επανάστασιν.

θ. Μεταξύ του Προέδρου της Κυβερνήσεως και των μελών του Υπουργικού Συμβουλίου υπήρξε διαφωνία εις το θέμα της αντικαταστάσεως των Δημάρχων και του χρόνου διατηρήσεως της Επαναστάσεως, συνεπεία της οποίας ο κ. Πρωθυπουργός απεχώρησεν εκ του Υπουργικού Συμβουλίου και απέσχεν επί τριήμερον των καθηκόντων του. Τη επεμβάσει του Στρατού και ιδιαιτέρως του Αρχηγού των ΕΔ υπεχρεώθη όπως επανέλθη εις καθήκοντά του».

Ο «μεγάλος αδελφός» του καθεστώτος
Παρακολούθηση των «αντεθνικώς δρώντων» και στο εξωτερικό

Οι παρακολουθήσεις επί χούντας δεν περιορίζονται στο ελληνικό έδαφος. Οι «αντεθνικώς δρώντες εν τω εξωτερικώ» καταγράφονται σε αυτό το σπάνιο έγγραφο που περιγράφει τη ζωή και τη δράση δημοκρατικών πολιτών έξω από τα σύνορα της χώρας. Ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός, η κομμουνίστρια Μπέτυ Αμπατιέλου, ο βουλευτής Παύλος Βαρδινογιάννης περιλαμβάνονται στη σχετική λίστα:

1) Κ. Αρσένη (Μόσχα): Δημοσιεύματα και συνεντεύξεις αντεθνικού χαρακτήρα.

2) Π. Βαρδινογιάννης (Λονδίνον): Συνεντεύξεις αντεθνικού περιεχομένου, (Δανία): Επαφή μετά του υπουργού Εξωβτερικών κ. Paul Hartling, (ΗΠΑ): Επισκέψεις εις Η.Π.Α., επαφαί μετά Αμερικανών προσωπικοτήτων.

3) Β. Βασιλικός (Παρίσι): Δημοσιεύματα και συνεντεύξεις αντεθνικού περιεχομένου, (Ρώμη): Ομιλίαι αντεθνικού περιεχομένου (η εν Ελλάδι κατάστασις) - Κυκλοφορία βιβλίου «Ζ» - εκδοτικός οίκος Macdonald Βρεταννία - 15ος συζήτησις Β. Βασιλικού μετά του J. Bakewell περί του περιεχομένου του βιβλίου «Ζ» υπό του σταθμού BBC

4) Α. Βεργίτση (Νέα Υόρκη): Ενεργός ανάμιξις εις την εκεί αντεθνικήν κίνησιν.

5) Μ. Αμπατιέλου (Σουηδία): Συνέντευξις εις σουηδικήν εφημερίδα με θέμα «αναγκαίον να ενοποιηθούν οι ομάδες αντιστάσεως»- Κίνησις και επαφές Αμπατιέλου εις Αυστραλίαν αντεθνικού περιεχομένου, (Πράγα): Ομιλία. Θέμα ομιλίας «Η εν Ελλάδι κατάστασις», συμμετείχον και τα στελέχη των Παρτσαλιδικών, (Μόσχα): Δηλώσεις αντεθνικού περιεχομένου «Η ελληνική Χούντα παραμένει εις την αρχήν τη βοηθεία ξένων όπλων», (Βρυξέλλαι): ενεργός ανάμιξις εις την εκεί αντεθνικήν κίνησιν, (Βόννη): Ομιλία (εν Στουτγάρδη) με περιεχόμενο «καταπολέμησις σχεδλιου συντάγματος». Συμμετείχον ο Γιαννόπουλος ως εκπρόσωπος του «Αγροτικού Κόμματος» και ο Εγκολφόπουλος αγνώστου ομοσπονδίας, (Λονδίνον): Επιστολή Αμπατιέλου αντεθνικού περιεχομένου προς την εφημερίδα THE TIMES.

6) Γ. Βουκελάτος (Γερμανία): Σταλέν υπόμνημα υπό του Βουκελάτου προς τον Fernand Georges με θέμα «Η εν Ελλάδι κατάστασις και αι συνέπειαι αι οποίαι προκύπτουν εξ αυτής διά την Ευρώπην».

«Απεφασίσαμεν και διατάσσομεν»...
Τα βιβλία που μπήκαν στη «μαύρη λίστα»

«Απεφασίσαμεν και διατάσσομεν». Με την ιστορική αυτή φράση ξεκινά η εντολή απαγόρευσης συγγραμμάτων και βιβλίων από τη χούντα καθότι «κομμουνιστικά, φιλοκομμουνιστικά και επικίνδυνα διά το ήθος της νεότητος». Την απαγόρευση εκδίδει τον Ιούνιο του 1967 ο γνωστός Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού Οδυσσέας Αγγελής, λαμβάνοντας υπόψη «τις διατάξεις του Νόμου περί καταστάσεως πολιορκίας» που τέθηκαν σε εφαρμογή την 21η Απριλίου του ίδιου έτους. Εκδότες, βιβλιοπώλες και όλοι όσοι κατέχουν αντίγραφα των βιβλίων που περιέχονται στη «μαύρη λίστα» των συνταγματαρχών υποχρεούνται εντός πέντε ημερών να δηλώσουν τον αριθμό τους ανά τίτλο και να τα αποσύρουν από την κυκλοφορία «εναποθέτοντες ταύτα εις τας αποθήκας των.

Οι παραβάται θα παραπέμπωνται εις Εκτακτα Στρατοδικεία και θα τιμωρούνται συμφώνως προς τας διατάξεις του "περί καταστάσεως πολιορκίας Νόμου"», αναφέρεται στο ντοκουμέντο.

Η «κατάστασις εμφαίνουσα τα κομμουνιστικά και φιλοκομμουνιστικά βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες εκδιδόμενα ή κυκλοφορούντα εν Ελλάδι μετά το έτος 1950» ξεκινά με μαρξιστικά αναγνώσματα μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται κλασικά έργα του Λένιν όπως τα «Ενα βήμα μπρος δύο βήματα πίσω» και «Τι είναι Κράτος», το Κομμουνιστικό Μανιφέστο των Μαρξ - Ενγκελς, «Η θανάσιμη γωνιά του Καπιταλισμού» του Τρότσκι και συγγράμματα του Πλεχάνοφ, του Γκαροντί και της Κρούπσκαγια...

Κατερίνα Ροββά
rovva@pegasus.gr