Κοινωνία & Πολιτισμός

Έφυγε ο γερμανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ

Πριν λίγες μέρες πέθανε o πρωτοπόρος κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ. Οι μελέτες του για την κοινωνία του ρίσκου και η κριτική του για τη γερμανική πολιτική έδωσαν έναυσμα για ένα γόνιμο δημόσιο διάλογο.

Ανήμερα Πρωτοχρονιάς ο γερμανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ πέθανε σε ηλικία 70 ετών. Η είδηση του θανάτου έγινε γνωστή όμως το περασμένο Σάββατο από την Süddeutsche Zeitung, μετά την επιβεβαίωσή της από τον εκδοτικό οίκο Suhrkamp, στον οποίο ο Μπεκ είχε εκδώσει πολλά από τα έργα του. Πολυγραφότατος, μεταφρασμένος σε πάνω από 35 γλώσσες, πανεπιστημιακός δάσκαλος, διανοούμενος, γερμανός και κυρίως ευρωπαίος πολίτης, ο Ούλριχ Μπεκ υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους γερμανούς κοινωνιολόγους των τελευταίων τριάντα και πλέον ετών, με διεθνή δράση και ακτινοβολία.

Το συνολικό του έργο θεωρείται ότι έφερε αέρα ανανέωσης στη σύγχρονη κοινωνιολογική έρευνα, με την καθιέρωση όρων όπως «κοινωνία της διακινδύνευσης» ή «κοινωνία του ρίσκου» αλλά και με την μετατόπιση του κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος από τη μελέτη του εθνικού κράτους και των δομών του στη μελέτη του σύνθετου φαινομένου της παγκοσμιοποίησης και των συνεπειών της. Οι ιδέες του Ούλριχ Μπεκ έδωσαν πρόσφορο θεωρητικό έρεισμα για τη διαμόρφωση μιας σύγχρονης πολιτικής ιδεολογίας που επηρέασε τόσο τους Σοσιαλδημοκράτες όσο και τους Πρασίνους, ιδίως κατά τις δεκαετίες του 1970 και 1980. Ο αντικαγκελάριος και επικεφαλής του Κόμματος των Σοσιαλδημοκρατών Ζίγκμαρ Γκάμπριελ δήλωσε μάλιστα για τον θάνατο του Ούλριχ Μπεκ: «Τα τελευταία τριάντα χρόνια όλοι επηρεαστήκαμε από τις υποδειγματικές θεωρίες του, οι οποίες όχι μόνο προήγαγαν την επιστήμη σε διεθνές επίπεδο αλλά και τον πολιτικό λόγο».

Ανανέωση της κοινωνιολογίας

Μελλοντικοί κίνδυνοι όπως η κλιματική αλλαγή μπορούν να καθορίσουν την επιλογή πολιτικής πλεύσης

O Oύλριχ Μπεκ γεννήθηκε το 1944 στην πόλη Στολπ της Πομερανίας, στη σημερινή Πολωνία και μεγάλωσε στο Αννόβερο της Δυτικής Γερμανίας. Σπούδασε Νομική, Φιλοσοφία, Ψυχολογία, Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνιολογία, πάνω στην οποία συνέγραψε την διατριβή του στο Μόναχο. Το 1979 ανακηρύσσεται καθηγητής Κοινωνιολογίας αρχικά στο Μίνστερ, έπειτα στο Μπάμπεργκ και το 1992 επιστρέφει στο «alma mater», το Πανεπιστήμιο Λούντβιχ Μαξιμίλιαν του Μονάχου. Ο Μπεκ στη διάρκεια της πανεπιστημιακής του σταδιοδρομίας δίδαξε στο London School of Economics, όπως και στo Maison des Sciences de l´ Homme στο Παρίσι, ενώ ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ σε πολλά άλλα πανεπιστήμια ανά τον κόσμο.

Αναμφίβολα το έργο που τον καθιέρωσε ως έναν από τους μεγάλους διανοητές της μετανεωτερικότητας μαζί με τον Άντονι Γκίντενς ήταν η «Koινωνία της διαδικινδύνευσης» ή όπως επίσης αποδίδεται στα ελληνικά «Κοινωνία του ρίσκου» (Risikogesellschaft). Το έργο αυτό, γραμμένο το 1986, θέτει την έννοια της διακινδύνευσης ή του ρίσκου στο επίκεντρο της προβληματικής για την παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, στο πλαίσιο της οποίας η στοχοθεσία αλλά και η ίδια η εφαρμογή της πολιτικής χαράσσεται με γνώμονα την αποτροπή μελλοντικών κινδύνων. Ως τέτοιους ο Μπεκ θεωρεί για παράδειγμα τους κινδύνους που απορρέουν από το ενδεχόμενο εκτροχιασμού του χρηματοπιστωτικού και οικονομικού συστήματος, από την κλιματική αλλαγή, τον φόβο για ένα πυρηνικό ατύχημα ή την απειλή της τρομοκρατίας.

Από τη γερμανική Ευρώπη στην ευρωπαϊκή Γερμανία

«Από τον Μακιαβέλλι στη Μερκιαβέλλι. Η γερμανική Ευρώπη και οι στρατηγικές εξουσίας της κρίσης» (2013)

Από τα βιβλία του Μπεκ έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά τα εξής: «Η επινόηση του πολιτικού» (1996), «Τι είναι παγκοσμιοποίηση» (1999), «Ελευθερία ή καπιταλισμός» (2005) και προσφάτως το «Από τον Μακιαβέλλι στη Μερκιαβέλλι. Η γερμανική Ευρώπη και οι στρατηγικές εξουσίας της κρίσης» (2013). Πολιτικοποιημένος, όπως ποτέ άλλοτε, ο Ούλριχ Μπεκ στο τελευταίο βιβλίο του για τους γερμανικούς χειρισμούς εν καιρώ ευρωκρίσης ασκεί έντονη κριτική στην πολιτική της καγκελαρίου Μέρκελ, αντιπαραβάλλοντάς τις επιλογές της με το μακιαβελικό πολιτικό πρότυπο, όπως παρουσιάζεται στον «Ηγεμόνα» του 16ου αιώνα. Στο βιβλίο αυτό, ο Μπεκ δεν διστάζει να προχωρήσει σε μια συνολικά σκληρή κριτική για τη γερμανική πολιτική στάση εντός της ευρωζώνης και της ΕΕ, τονίζοντας πως το κέντρο βάρος της χώρας πρέπει να μετατοπιστεί πάση θυσία από την επιδίωξη μιας «γερμανικής Ευρώπης» στη δημιουργία μιας «ευρωπαϊκής Γερμανίας». Ας σημειωθεί, τέλος, πως ο Ούλριχ Μπεκ υπήρξε ανέκαθεν ένθερμος φιλευρωπαϊστής και υποστηρικτής της ιδέας ενός ευρωπαϊκού φεντεραλισμού. Το 2010 ο Ούλριχ Μπεκ ήταν μαζί με τον ευρωβουλευτή των Πρασίνων Ντανιέλ Κον Μπεντίτ και άλλους εμπνευστής της πρωτοβουλίας «Σπινέλι» με στόχο την προώθηση της ιδέας της ευρωπαϊκής ομοσπονδοποίησης.

Δήμητρα Κυρανούδη (dpa, afp    dw de